19:30 01.07.2008 | Все новости раздела "Объединенная Гражданская Партия"
Каму патрэбныя выбары?
16:44, 1 Июля | Юры Дракахруст,
Чым ёсьць і чым можа стаць беларускі парлямэнт? Якія тэмы будуць у цэнтры перадвыбарчай кампаніі? Наколькі людзі ўлады зацікаўленыя ў тым, каб рабіцца дэпутатамі? Над гэтымі тэмамі ў “Праскім акцэнце” разважаюць: аглядальнік газэты “Беларусы і рынак” Паўлюк Быкоўскі, намесьнік старшыні БНФ Юрась Губарэвіч і пісьменьнік Алесь Чобат.
24 чэрвеня Аляксандар Лукашэнка выдаў указ, якім прызначыў выбары ў Палату прадстаўнікоў на 28 верасьня. Выбарчая кампанія пачалася. Перш чым разважаць пра яе, я прапаную паразмаўляць пра тое, што ж такое парлямэнт у цяперашняй дзяржаўнай сыстэме Беларусі і чым ён можа стаць.
Усе адзначаюць, што паўнамоцтвы палаты – больш чым сьціплыя, паводле Канстытуцыі 1996 году прэзыдэнцкі дэкрэт вышэй за закон, ды і пісаньнем законаў дэпутатаў не абцяжарваюць: палата цяперашняга скліканьня паставіла своеасаблівы рэкорд – за 4 гады яна сама прапанавала толькі два закона, безьліч астатніх былі прапанаваныя адміністрацыяй прэзыдэнта і ўрадам.
Гэта з аднаго боку. Але зь іншага боку парлямэнт, нават самы бяспраўны, гэта, так бы мовіць, пляцоўка легітымнага шуму. І калі там будуць людзі, якія гэты шум паднімаюць, іх уплыў можа быць значна большым, чым можна меркаваць, зыходзячы адно з літары закону. Вярхоўны Савет 12-га скліканьня стаў напачатку 90-х рэальнай уладай зусім не таму, што нехта павялічыў ягоныя паўнамоцтвы. Дык што такое парлямэнт зараз і чым ён можа стаць? Паўлюк Быкоўскі, Вам першаму пытаньне.
Быкоўскі: "Я б сказаў некалькі словаў у абарону палаты прадстаўнікоў. У яе зараз няма цэнтру законапраектнай дзейнасьці, ён належыць адміністрацыі прэзыдэнта, і таму палаце зараз сапраўды дастаткова складана самой распрацоўваць законапраекты. Толькі старыя дэпутаты, якія маюць досьвед працы яшчэ ў Вярхоўным Савеце, яшчэ памятаюць, што яны пісалі законапраекты. Зараз проста няма такой звычкі. Ёсьць досьвед палаты мінулага скліканьня, калі там нечакана зьявілася дэпутацкая група "Рэспубліка", якая і стала той самай пляцоўкай "легітымнага шуму". Нічога падобнага ў палаце цяперашняга скліканьня ўжо не было, і вялікае пытаньне, ці можа ўзьнікнуць такая пляцоўка ў наступным парлямэнце".
Дракахруст: "Алесь Чобат, некалькі тыдняў таму Аляксандар Лукашэнка заявіў у інтэрвію агенцтву “Reuters”, што ён сам нават хацеў бы, каб у новы парлямэнт патрапіла некалькі апазыцыянэраў, што шкоды вялікай ад іх ня будзе. Але ці мае ён рацыю у гэтай сваёй упэўненасьці? "Цьвёрдая" апазыцыя складала толькі 10% у Вярхоўных Саветах і 12-га і 13-га скліканьняў, але яе ўплыў быў значна большым, чым гэтыя самыя 10%."
Чобат: "Я думаю, што цяперашні парлямэнт усё яшчэ пераходны. Ён пераходны ад таго парлямэнту ўзору 1990-1995 гадоў, які вы прыгадалі, да парлямэнту фэадальнага. Мы ідзем у бок фэадальнай манархіі, і гэта будзе такі прыдатак абсалютызму. Сапраўды, зараз ужо ня важна, будзе там апазыцыя ці не. А тое, што Вы кажаце пра 10%, дык час быў іншы, час нацыянальна-вызваленчага руху. І калі прыпякло ў канцы лета 1991 году і ельцынская Расея абвясьціла сябе правапераемніцай усяго Савецкага Саюзу, дык тут імгненна ўсе парабіліся нацыяналістамі і незалежнікамі".
Дракахруст: "Юрась Губарэвіч, у Вас у самога ёсьць досьвед ператварэньня палітычнага муляжу ў жывы арганізм, я маю на ўвазе міні-рэвалюцыю, якую Вы зьдзейсьнілі ў Балаазерскім гарадзкім савеце у 2003 годзе. А калі казаць пра нацыянальны ўзровень – ці можна ператварыць безгалосую і бсьсільную палату ў моцную ці, прынамсі, голасную?"
Губарэвіч: "Тая сытуацыя, якая была зь Вярхоўным Саветам 12-га скліканьня, наўрад ці паўторыцца з гэтай Палатай прадстаўнікоў. Нават калі на верасьнёўскіх выбарах пройдзе 10% кандыдатаў ад апазыцыі, нават калі пройдзе 50% – рэжым Лукашэнкі мае ўсе рычагі кантролю над гэтым "парлямэнтам" і наяўнасьць большасьці апазыцыйных дэпутатаў ня створаць перашкоды для далейшага панаваньня Лукашэнкі. У гэтай сытуацыі можна спытаць, які ж сэнс ісьці на такія выбары? Пытаньне даволі складанае. Усё залежыць ад таго, ці пацьвердзяцца словы Лукашэнкі, які сказаў, што магчымае зьяўленьне некаторых апазыцыянэраў у парлямэнце. Насамрэч зьяўленьне там людзей з апазыцыйнымі поглядамі – гэта магчымасьць іх далейшай раскруткі на нацыянальным узроўні. Адна з праблемаў Беларусі ў тым, што людзей з апазыцыі, якія былі б дастаткова пазнавальныя ў беларускім грамадзтве, вельмі мала, адно-два прозьвішчы. Чатырохгадовы досьвед працы ў парлямэнце дапамог бы зьяўленьню яшчэ некалькіх прозьвішчаў".
Дракахруст: “Зараз мы ўжо перайшлі да пытаньня ўласна выбараў, змаганьня за месцы ў гэтым парлямэнце. Зараз многія аналітыкі і публіцысты гавораць, што насельніцтва зусім не ўспрымае звышідэі: стабільнасьць, перамены, дэмакратыя, Эўропа ці славянскае братэрства. Людзей, маўляў, цікавяць іх будзённыя праблемы, і што палітычны посьпех палітыкі атрымаюць тады, калі будуць гаварыць з выбаршчыкамі пра праблемы, якія лічаць важнымі выбаршчыкі, а ня самі палітыкі. Але ці так гэта? Ці ёсьць прыклады такіх посьпехаў? Досьвед удалых “каляровых” рэвалюцый у Сэрбіі, Грузіі, Украіне, Кіргізіі паказвае, што посьпех там прыносілі выбарчыя кампаніі, якія вяліся якраз вакол агульнанацыянальных, ідэалягічных праблемаў. А як будзе зараз у Беларусі? Юры, якое Вашае меркаваньне?"
Губарэвіч: "На маю думку ні самі выбары ў гэтую палату прадстаўнікоў, ні фальсыфікацыя гэтых выбараў ня здольныя будуць выклікаць "каляровую" рэвалюцыю ў Беларусі. Для гэта патрэбна шмат іншых чыньнікаў: узрастаньне недаверу да сёньняшняй улады, настрой людзей на перамены – тое, што было ў названых вамі краінах. Важна, каб людзі зразумелі, што з гэтымі выбарамі і з падманам на гэтых выбарах у іх скралі магчымасьць зьмяніць нешта ў краіне. На сёньня большасьць беларускіх выбаршчыкаў, якія цікавяцца выбарчымі працэсамі, разумеюць, што выбары ў Палату прадстаўнікоў ня ёсьць сродкам зьмены ўлады, бо сама палата ніякай уладай не валодае. Зьмена ўлады ў Беларусі можа адбывацца выключна падчас прэзыдэнцкіх выбараў. Сярод названых вамі краінаў у Сэрбіі і Ўкраіне рэвалюцыі адбыліся ў сувязі якраз з прэзыдэнцкімі выбарамі, у Грузіі і Кіргізіі – у сувязі з парлямэнцкімі, але і ў гэтых апошніх выпадках мова ішла пра выбары ў парлямэнты, якія ўсё ж мелі пэўную рэальную ўладу".
Дракахруст: "Алесь Чобат, вось Юры сказаў, што выбаршчыкі павінны ўсьвядоміць, што ў іх скралі магчымасьць нешта зьмяніць у краіне. А ў іх ёсьць такое жаданьне – нешта зьмяніць у краіне?"
Чобат: "У Сэрбіі і Грузі папярэднія ўлады прайгралі ўсе войны і давялі да паралюшу. Прайграная вайна і паралюш улады заўсёды прыводзяць да якой-кольвэк рэвалюцыі. Тое самае было і ва Ўкраіне, толькі Ўкраіна прайграла войны гаспадарчыя, гандлёвыя – як габрэі з Эгіпту беглі людзі з той Украіны. Што да агульнай формулы, то яна ў Беларусі ёсьць ужо цяпер. Я б сказаў, што гэтая формула – недатыкальнасьць. Цяперашняя ўлада, асабліва на месцах, лезе паўсюль, куды яе ня просяць. Чалавек прагаласаваў бы за таго, хто сказаў бы: "Рукі прэч ад цябе самога, ад твайго пашпарту, ад твайго права вучыцца, ад права ехаць і вяртацца, ад права правозіць тавар праз мяжу. Калі табе трэба 6 батарэек у прымач, ты ня мусіш 6 разоў езьдзіць за мяжу, а зараз менавіта так. Хай ўлада прыбярэ рукі ад маіх сотак, ад майго гароду. Гэта тыя самыя правы чалавека і правы асобы".
Быкоўскі: "У нас у Беларусі выбары адбываюцца па акругах, а не паводле партыйных сьпісаў. І таму ўзровень выбараў паніжаецца да праблемаў акругі, да таго, што яны лічаць важным, а што не. Той палітык, які хоча мець посьпех у гэтай акрузе, павінен зважаць на патрэбы людзей. Тое, што Аб’яднаныя дэмакратычныя сілы перафразавалі лёзунг Кастуся Каліноўскага пра кантроль над уладай, гэта добра, але людзі пакуль ня бачаць, якім чынам гэта можа працаваць на іх карысьць. Гэта магло б мець значэньне на мясцовых выбарах, але на парлямэнцкіх гэта выглядае не настолькі відавочным. Мне здаецца вельмі важным, каб падчас выбараў і палітыкі і журналісты, так бы мовіць, "выйшлі з аўтобуса" і паспрабавалі камунікаваць зь людзьмі наўпрост.
Пасьля таго, як улада ўзяла пад свой кантроль індустрыяльныя сродкі інфармацыі – тэлебачаньне, радыё, масавыя газэты, не пад кантролем засталіся кухонныя размовы. якія ў часы да перабудовы былі апірышчам дысыдэнцкага руху. Зараз ужо нельга сказаць, што апазыцыя – такая ўжо важная тэма кухонных размоваў, яны для гэтых размоваў ня надта цікавыя. Гэтая цікавасьць падвышаецца толькі ў пэўныя пэрыяды і адзін з такіх пэрыядаў – гэта, як было тут сказана, прэзыдэнцкія выбары.
А што рабіць на парлямэнцкіх выбарах, ці патрэбныя яны наагул для удзелу апазыцыі? Мне было вельмі непрыемна чытаць пастанову сойму партыі БНФ, што яны разглядаюць удзел у гэтых выбарах выключна як падрыхтоўку да наступных прэзыдэнцкіх выбараў. Нават ня ставіцца задача дасягнуць перамогі. Калі гаворыцца, што мы будзем толькі весьці інфармацыйную працу, а ў апошні момант здымем свае кандыдатуры – то перамогі чакаць не выпадае. Нават тыя праўладныя кандыдаты, якія ходзяць на прыём да прэзыдэнта, каб даведацца, ці трэба ім ісьці на прэзыдэнцкія выбары, усё ж спрабуюць працаваць у акрузе, ня кожны, але многія зь іх спрабуюць зрабіць нешта добрае і заўважальнае ў сваёй акрузе і атрымаць непадробную частку свайго рэйтынгу".
Обсудить новость на Форуме