18:00 10.08.2010 | Все новости раздела "Объединенная Гражданская Партия"

Ці можна накіроўвацца ў Еўропу пад «саўковымі» сімваламі?

У нашай дзяржавы так  і не з’явілася адзінай сімволікі. На выязных футбольных і хакейных матчах зборнай Беларусі над трыбунамі, дзе знаходзяцца беларускія балельшчыкі, уздымаюцца і бел-чырвона-белыя, і чырвона-зялёныя сцягі.

Спрэчкі наконт дзяржаўных сімвалаў працягваецца, гэтае пытанне паўстае штогод з кожнай інфармацыйнай нагодай, якой робіцца Дзень Волі, гадавіна рэферэндуму, дзень прыняцця Дэкларацыі незалежнасці... Адны лаюцца на гістарычныя («апазіцыйныя») сцягі, другія лічаць пасмешышчам і ганьбай дзяржавы «закат над балотам».

Інтэрнэт-газета «Завтра  твоей страны» правяла апытанне шасьцёх прэтэндэнтаў у кандыдаты на прэзідэнта наконт дзяржаўнай сімволікі. Адрозненне хіба ў формах: выносіць пытанне на рэферэндум або прымаць рашэнне парламентам; адзін з прэтэндэнтаў (ад БНФ) лічыць, што вярнуць бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня» трэба першым жа ўказам новага прэзідэнта. Па сутнасці ж – так ці інакш, але праблему ў цяперашніх дзяржсімвалах бачаць усе апытаныя.

На інтэрнэт-форумах  праблема абмяркоўваецца жвава. Асноўны аргумант супраціўнікаў гістарычнай сімволікі (не ведаю, па службовых абавязках альбо па закліку душы) зводзіцца да наступнага: гэта не надзённае пытанне, і не варта расходаваць грошы на такі рэферэндум.

Ужо на што-на што, а на такі рэферэндум грошы расходаваць якраз варта. Не менш грошай расходуюць цяпер на імітацыі волевыяўлення грамадзян, чым за Лукашэнкам зрабіліся ўсе выбары і рэферэндумы. Або на лядовыя палацы, пампезныя святы сельскагаспадарчага накірунку ці «Славянскі базар» – пры гэтым ніўкога не пытаюцца, ці выдаткоўваць дзяржаўныя грошы на гэныя справы. А рэферэндум па гэтым пытанні патрэбны Беларусі непараўнальна болей.  

І тое сказаць: «рэферэндумы» па неабмежаваным пашырэнні паўнамоцтваў Лукашэнкі ці па магчымасці для яго ж бясконца займаць вышэйшую пасаду – хіба важнейшыя? «Рэферэндумы» ў двукоссі таму, што поўная залежнасць выбаркамаў усіх узроўняў ад выканаўчай улады і адсутнасць кантролю стварылі практычна неабмежаваныя магчымасці для фальсіфікацыяў. Рэферэндум 1995 года таксама быў прызнаны АБСЕ «неадпаведным міжнародным нормам свабоднага і справядлівага галасавання», і то не дзіўна, бо роўных магчымасцяў для агітацыі там і знаку не было – але ж тады хаця б сапраўды лічылі галасы.  

Таму дзеля вяртання спрадвечных сімвалаў таксама трэба праводзіць рэферэндум. Толькі ўжо з рэальна роўнымі магчымасцямі данесці да суграмадзянаў розныя пазіцыі. (Пра тое, што з абсалютна празрыстым падлікам галасоў, я ўжо не кажу, гэта само сабой.) Бо ў грамадстве па гэтым пытанні маюцца адрозныя меркаванні, і то не справа, калі нейкі новы правадыр (ці купка іх) утворыць тут свавольства. Калі зыходзіць з таго, што дзяржава існуе для чалавека, а не чалавек ёсць шасцярэнькай у дзяржаўнай машыне – а менавіта з гэтага і зыходзяць у цывілізаваных свабодных краінах – дык грамадзяне маюць права вырашаць, якія сімвалы і колькі моваў будуць мець дзяржаўны статус у іхняй дзяржаве.

Аднак па сутнасці, – безумоўна, гэтую анамалію трэба скасоўваць. На сцягах усіх еўрапейскіх краінаў – гістарычныя нацыянальныя колеры, а не палітычныя ці ідэялагічныя. Уніфікаваны чырвоны сцяг, зразумела, ні да чаго нацыянальнага дачынення не мае. Дарэчы, нават тыя еўрапейскія краіны, што ўваходзілі ў сацыялістычны лагер, свае сцягі захавалі і ў якасці дзяржаўных на чырвоныя не памянялі. А сцягі і гербы саюзных рэспублік рабіліся на адзін капыл, і як Савецкі Саюз сканаў, яго былыя часткі паступова ад іх адмовіліся. Каб у якой-небудзь постсавецкай дзяржаве вярнулі гэныя струхлелыя анучыны ўзад – такі тэатр абсурда (ці, прасцей, цырк) уявіць сабе немагчыма нідзе. Акрамя лукашэнкаўскай Беларусі, вядома.

Тое, што ўсе апытаныя прэтэндэнты бачаць у цяперашняй дзяржсімволіцы праблему, якая патрабуе вырашэння – цалкам заканамерна і вельмі паказальна. Таму што, пры ўсіх разыходжаннях, яны бачаць Беларусь дэмакратычнай еўрапейскай дзяржаваю. У адрозненне ад Лукашэнкі. Вось па сцягу з гербам – бел-чырвона-белы альбо чырвоны, вырашчаная «бацькам» «капуста» альбо асвечаная вякамі «Пагоня» – найбольш відавочна і яскрава праходзіць вадападзел паміж Беларуссю савецкай і Беларуссю еўрапейскай. Паколькі немажліва рухацца да еўрапейскіх каштоўнасцяў, да свабоды, дэмакратыі, цывілізаванай рынкавай эканомікі, прававой дзяржавы, адкрытага грамадства – пад сімваламі саўдэпаўскага ўзору. Гэта выглядала б па-блазнерску, калі не сказаць па-дзікунску.

***

Дагэтуль даводзіцца чуць думку, што на той час шчэ  была моцная настальгія па Савецкім Саюзе, і Аляксандр Лукашэнка імкнуўся гэтаму патрафіць.

Мяркую, што гэта, мякка  кажучы, не зусім так. То бок, настальгія, канешне, была – але, па-першае, нават тыя, хто настальгаваў, збольшага разумелі, што рэальнасць ужо іншая; па-другое, гэная настальгія не мела нейкага ўсепранікнёнага характару. А вось у каго яна мела гэткі характар – дык асабіста ў Аляксандра Лукашэнкі. І тут ён найперш не патрафляў грамадству, а канструяваў дзяржаву па ўласных уяўленнях.

Уяўленні гэтыя, па вялікім рахунку, можна звесці да адзінага тэзісу: пабудаваць такі маленькі Савецкенькі Саюзік у адной асобна ўзятай краіне.

Уласна, сам А.Лукашэнка гэтага імкнення ніколі не хаваў. Неаднойчы ён паўтараў, што рэформы ў ягоным успрыманні – гэта «ўзяць усё лепшае, што было ў Савецкім Саюзе»; у якасці ж уласнага дасягнення прыводзілася тое, што, маўляў, рэчы, пра якія ў Саюзе толькі размовы вялі, у Беларусі ўвасобленыя ў жыццё.

Дый галоўнае тут нават  не рыторыка, а той факт, што гэта насамрэч адпавядае рэчаіснасці: за ўзор узятая менавіта савецкая сістэма.  

Што новага вынайшаў і прыўнёс у жыццё краіны Аляксандр Лукашэка ў сваёй хвалёнай «беларускай мадэлі»? Ды нічога, па вялікім рахунку. Нічога большага за тое, што прыўносіў кожны новы генсек. І ў нашым выпадку некаторыя мадыфікацыі былі непазбежнымі: змяніліся часы і абставіны, зменшыліся маштабы (адпаведна, «вялікую дзяржаву», якая ачольвае сусветны шлях у светлую будучыню, з Беларусі ну ніяк не зробіш... хаця нават у нашых умовах падобныя спробы, на дэкларатыўным узроўні, прадпрымаліся – праўда, выглядалі надта камічна). Аднак прынцыповыя адметнасці савецкай сістэмы, якія не кранаў ніводны генсек КПСС (апроч апошняга з іх), былі вернутыя Лукашэнкам у Беларусь практычна ў недатыкальнасці.

Абсалютнае непрыманне каштоўнасцяў правоў чалавека ды асабістай свабоды (якая яшчэ свабода? крокам руш, куды загадалі!). Раздзьмуванне першай асобы да неверагодных памераў (прыгадаем, што імём «бацька» А.Лукашэнка ўпершыню ўганараваў сябе сам, у ток-шоў на расійскай тэлевізіі; у рускамоўным кантэксце гэтае слоўца прагучала і гучыць досыць парадыйна, як карыкатура на «отца народов»… дый у беларускамоўным таксама смешнавата).  

Нянавісць да апанентаў, стаўленне да іх як да ворагаў. Палітычныя рэпрэсіі. Непрыманне кантролю за ўладаю з боку грамадства, якіх бы там ні было стрымак і супрацьвагаў. Недапушчэнне публічных дыскусіяў, галоснага абмеркавання вострых праблемаў, нецярпімасць увогуле да іншадумства, варожасць да вольнага слова, калі яно выходзіць па-за межы курылкі ці кухні.  

Адсутнасць рэальных выбараў, г.зн. механізму ратацыі ўлады. То вядома ж – «бацьку» і крытыкаваць нельга, а пра тое, што яго магчыма кімсьці замяніць на пасадзе, нават і думкі быць не можа. Афіцыёзная прапаганда ў розных формах пхае ў грамадства ідэю, што без «бацькі» краіна ледзь не ў пекла зваліцца.

Знакамітая Лукашэнкава  «чарка і скварка» – гэта варыяцыя «саўковага» падыходу, паводле якога  чалавек мусіць задавальняцца мінімумам  і яшчэ (чамусьці) быць удзячным за гэта дзяржаве, нібы яна яго корміць. Эканоміка малаэфектыўная, пры гэтым у абодвух выпадках няспынна паўтаралі (паўтараюць) замову пра «поспехі»; як савецкая эканоміка трымалася на нафтадалярах, гэтак жа беларуская – на расійскіх датацыях і прэферэнцыях.

Пералік агульных рысаў можна працягваць доўга. Пры гэтым казачка, якую, па паведамленнях недзяржаўных медыяў, распавядаюць заходнікам беларускія дыпламаты – пра тое, што кіраўніцтва краіны гатовае да дэмакратыі, аднак да яе пакуль не гатовы народ – не больш як казачка «на экспарт». Сацыялагічныя апытанні з года ў год сведчаць: пры ўсёй эклектычнасці ды жаданні сумясціць несумяшчальнае, людзі ўсё ж успрымаюць каштоўнасці свабоды, права, рынкавай эканомікі і дэмакратыі куды лепей за «бацьку». Такім чынам, кіраўнік дзяржавы – значна большы «савок», чым сярэдні беларус.

Лукашэнкава памкненне ляпіць дзяржаўную мадэль на савецкі лад вельмі хутка, менш чым праз год пасля яго абрання, было адлюстраванае на сімвалічным узроўні. Дзяржаўныя сімвалы злёгку мадыфікаваныя, як і сама сістэма, што яны сімвалізуюць. Увогуле, Аляксандр Лукашэнка выцягнуў недарэчныя савецкія рэлікты з загашнікаў і крыху атрэс з іх пыл – ва ўсім: у палітыцы, эканоміцы, сацыяльнай і прававой сферах, у адносінах да грамадзянскай супольнасці, наогул да людзей... і ў дзяржсімволіцы. У апошнім адварочванне кола гісторыі назад асабліва навідавоку – на тое яна і сімволіка.

У савецкія часы гэтаксама надавалі вялікае значэнне сімвалам, назвам і да т.п. Скажам, кнігі выбітных пісьменнікаў, якія не былі для ўлады «сваімі», зрэдку друкавалі – але вуліцы іх імёнамі не называлі. Не было ў Саўку вуліцаў, прыкладам, Івана Буніна і Міхаіла Булгакава, Барыса Пастарнака і Анны Ахматавай.  

У лукашэнкаўскай Беларусі сталічнай станцыі метро вярнулі  назву «Плошча Леніна» ды пабудавалі «Лінію Сталіна». Адзін з мінскіх сквераў назвалі нават імём Сымона Балівара, – прычым зрабілі гэта вельмі аператыўненька пасля таго, як венесуэльскі дыктатар Уга Чавес выказаў адпаведнае пажаданне свайму беларускаму калегу. Што ж, і ў Саўдэпіі быў Інстытут імя Патрыса Лумумбы і цэлы горад Тальяці.

А вось вуліцы Васіля Быкава ў Мінску няма (як, дарэчы, і Алеся Адамовіча – таксама, відаць, успрымаецца кіроўным рэжымам не як «свой»). Нягледзячы на тое, што, па словах Лукашэнкі, ён вырас на вершах Быкава. То вуліцу не называюць, пэўна, таму, што не спраўдзіў пісьменнік чаканняў дыктатара: вершаў не пісаў.

На газеце лукашэнкаўскай Адміністрацыі – дзьве назвы. Атрымліваецца «Беларусь сегодня  – Советская Белоруссия». На жаль, сёння яно гэтак і ёсць.

І, нарэшце, тое, што  сімволіку не толькі замянілі, але бел-чырвона-белыя сцягі сталі «душыць» – гэтаксама ў савецкім духу. «Свой – чужы», «хто не з намі, той супраць нас». Чорна-белае ўспрыманне свету наогул і сваёй краіны ў прыватнасці засталося ў Лукашэнкі на ўзроўні зампаліта.

***

Часам выказваюцца асьцярогі, што змена сімволікі ў будучыні можа выклікаць раскол у грамадстве. Рызыкну прагназаваць, што гэтага не будзе.  

У свой час, калі спрадвечныя  нацыянальныя сімвалы прынялі афіцыйна, – не прыпамінаю аніякіх пратэстаў  з гэтай прычыны. Бо мо ў часткі грамадства і была настальгія па савецкай сімволіцы – але па сімволіцы бээсэсэраўскай ніякай настальгіі не было. Хіба што ў асобных таварышаў, якія, на бяду, мелі шчасце ўзначаліць дзяржаву.

Моўнае пытанне ў грамадстве сапраўды досыць актыўна і горча дыскутавалася – а вось пра тое, каб зрабіць сцяг БССР дзяржаўным сімвалам суверэннай Рэспублікі Беларусь, здаецца, ніхто не прыгадваў. Напэўна, гэткая думка наогул магла ўляцець у галаву толькі аднаму чалавеку.

Іншая рэч, што ідыясінкразіі  на саўковую сімволіку ў беларусаў у масе сваёй не было таксама. Была абыякавасць. Сказалі, што трэба так – ну, добра. Пасля прэзідэнт кажа, што трэба гэтак (да таго ж у Лукашэнкі на той момант яшчэ быў вялікі крэдыт даверу) – няхай сабе, прагаласуем за гэта.  

І цяперашняя лукашэнкаўская сімволіка ніякага энтузіязму ў  насельніцтва не выклікае. У першую чаргу ў моладзі. Некалькі гадоў таму ў часопісе «Адукацыя і выхаванне» публікаваліся вынікі сацыялагічнага апытання сярод старшакласнікаў і студэнтаў (ВНУ і коледжаў). Дык вось, у пытанні, якія каштоўнасці з’яўляюцца для іх важнымі, апошняе месца заняла «павага да дзяржаўнага сцягу і гербу». Самае-самае апошняе – прычым з даволі вялікім адрывам. Дык што не лічаць каштоўнасцю – гэта яшчэ мякка. Адзін спартовец (таксама студэнцкага ўзросту на той момант), стаўшы прызёрам міжнароднага спаборніцтва, сказаў мне прыватным чынам: «Мне сорамна, што ў мой гонар граюць гэты гімн і ўздымаюць гэты сцяг».

Чырвона-зялёныя сцягі ў Беларусі ўздымаюць, калі гэта арганізавана «зверху», не інакш. Калі збіраюць афіцыёзныя дэманстрацыі ці раздаюць іх на розных пагулянках. Ну, свята, даюць сцяжок – чаму не памахаць. Нешта не даводзілася бачыць ці чуць, каб людзі рабілі гэта з уласнай ініцыятывы, ад сэрца.

А вось бел-чырвона-белыя  ўздымаюць ад сэрца. Не зважаючы на тое, што гэта небяспечна на рознага кшталту непрыемнасці (ад спецназаўскай дубінкі да звальнення з працы). Насуперак воле ўлады.

Верагодна, што ў новых умовах, асабліва ў пераходны перыяд, могуць знайсціся людзі, якія будуць настальгаваць па «бацькавай» уладзе. Але не думаю, каб іх было шмат – хаця б таму, што пры змене ўлады, варта чакаць, пра цяперашні рэжым будзе зроблена столькі адкрыццяў і выкрыццяў, выплыве дужа багата такіх цікавых фактаў і падрабязнасцяў, што ўзгадваць яго добрым словам будзе няёмка. Гэта не больш як маё меркаванне, канешне – але ж па ўсім відаць, што гэтак і будзе.  

Такім чынам, зацята абараняць  цяперашнюю афіцыйную сімволіку  наўрад ці нехта будзе. Тым больш, калі гістарычную прымуць на рэферэндуме, сапраўднай большасцю галасоў. Можа, чырвона-зялёны сцяг зробіцца штандарам жменькі апантаных прыхільнікаў «бацькі». Няхай збіраюцца пад ім на свае мітынгі. Толькі не трэба іх ганяць і забараняць гэты сцяг. Не трэба па-савецку (ці па-лукашэнкаўску, што адно і тое ж).

Народная назва  сцяга – «закат над багнаю» – вельмі трапная. І я тут не пра асаблівасці беларускага ландшафту. На сёння ў багну зацягнутая ўся Беларусь. Як яна адтуль выберацца – гэта адаб’ецца і на сімволіцы. Цяперашнія дзяржсімвалы – гэта не сімвалы Беларусі – гэта сімвалы канкрэтнага дзяржаўнага ладу, лукашэнкаўскай эпохі, ягонай багны. Пасля сыходу эпохі сыйдуць і гэтыя сімвалы. Раней ці пазней.

Источник: Объединенная Гражданская Партия

  Обсудить новость на Форуме

Белоруссия

Белорусская социал-демократическая партия (Грамада) Объединенная Гражданская Партия Россия Украина Белоруссия Молдавия Казахстан Киргизия Узбекистан