23:15 06.04.2009 | Все новости раздела "Объединенная Гражданская Партия"
«Беларускi ўрад толькi прыкрываецца сусветным крызiсам...»
Чытачы “Народнай Волi” мелi магчымасць задаць пытаннi па самых актуальных эканамiчных праблемах, а таксама выказаць свае меркаваннi вядучым беларускiм недзяржаўным эканамiстам. На тэлефонныя званкi нашай “Прамой лiнii” адказвалi экс-старшыня Нацыянальнага банка Станiслаў БАГДАНКЕВIЧ i кiраўнiк Цэнтра Мiзеса Яраслаў РАМАНЧУК — распрацоўшчыкi антыкрызiснай праграмы, падрыхтаванай Аб’яднанымi дэмакратычнымi сiламi. Тэлефон не сцiхаў. I часцяком пытаннi выходзiлi за сферу эканомiкi.
Хто вiнаваты i што рабiць?
— Я з Мiнска, Алег Пiнчук. Патлумачце, калi ласка, простымi словамi, адкуль i чаму ўзнiк гэты эканамiчны крызiс?
С.Б.: — Трэба адрознiваць крызiс унутрынацыянальны, якi даўно ў нас тлее і якi ў апошнiя гады ўсё больш і больш праяўляецца, ад сусветнага фiнансавага крызiсу. Сусветны крызiс не закрануў нашу эканомiку, таму што мы не маем рынку каштоўных папер. Нашы праблемы — гэта праява неэфектыўнасцi эканомiкi. Каб было зразумела, што такое неэфектыўная эканомiка, прывяду прыклад. Эканомiка Польшчы, якая абрала дэмакратыю i рынак, забяспечвае сёння паляку сярэднi заробак 1200 долараў, адмiнiстрацыйная беларуская эканомiка — 400 долараў, у тры разы меней. Вось такi вынiк нашага “эканамiчнага цуда”.
Я.Р.: — Магу дадаць, што апошнiя сем гадоў так склалася кан’юнктура цэн, што частка нашай прадукцыi прадавалася на знешнiх рынках па значна больш высокiх цэнах, чым яна рэальна каштавала. Гэта нафтапрадукты, калiйныя ўгнаеннi, металы, хiмiя... Мы ўкладвалi долар, а атрымлівалi тры, а ў выпадку з калiйнымі ўгнаеннямі — i ўсе пяць. Але ў апошнiм квартале2008 года здарылася так, што людзi, якiя куплялi беларускую прадукцыю па высокiх цэнах, якiя давалi нам танныя крэдыты, перасталi гэта рабiць. I тады ўжо ўрад павiнен быў пераарыентавацца, пралiчыць, што нашы МАЗы, трактары, угнаеннi сусветнай эканомiцы патрэбны, але ў iншых аб’ёмах i па iншых цэнах. Мы ж своечасова не спынiлiся. Прасцей кажучы, калi ты ведаеш, што прадасі толькi 20 мяхоў бульбы, то навошта вырошчваць сто? А наша эканомiка працягвала працаваць на вал. Як вынiк — прадукцыя на 6,5 трыльёна рублёў замарожана на складах. Да таго ж урад не падумаў пра тое, што i апетыты дзяржавы трэба паменшыць. Ураду здавалася, што райскiя ўмовы будуць вечна.
— Галiна Смiрнова, Вiцебск. I “Народная Воля”, i прадстаўнiкi апазiцыi гавораць пра дэмакратычныя прынцыпы. Але цi не думаеце вы, што наадварот, падчас крызiсу асаблiва патрэбна цвёрдая рука?
Я.Р.: — Безумоўна, патрэбна. Але цвёрдая рука — у чым? Мы разумеем “цвёрдую руку” так: каб быў закон, каб суды свае прыгаворы не прадавалi, каб мiлiцыя абараняла закон, а не злачынцаў... Вось сёння праходзiць прыватызацыя. Далi чыноўнiку добры хабар — i ён пры сённяшняй “цвёрдай руцэ” ўсё вырашыў. Гэта толькi здаецца, што мы маем у краiне цвёрдую руку, на самай справе яна пластылiнавая i лёгка дазваляе напаўняць грашыма кішэні тых людзей, якія, як кажуць, наблiжаны да ўлады. Няма законаў, няма галоснасцi, няма кантролю, спрэч — нейкiя патаемныя здзелкi. Цвёрдая рука — гэта дыктатура закона, а не беззаконня i свавольства, якiя мы маем сёння.
— Дзякуй, я неяк пра гэта не думала...
* * *
— Прадстаўлюся так: дзядзька Адам. Дазвольце задаць такое пытанне: цi можна стварыць групу, якая б прааналiзавала эфектыўнасць работы велізарнай колькасці чыноўнiкаў розных рангаў? Я думаю, што гэта была б вялiкая эканомiя бюджэтных сродкаў.
Я.Р.: — Сапраўды, 75 тысяччыноўнiкаў Беларусi не патрэбныя. I нават калi скарацiць iх у два разы, беларуская эканомiка ад гэтага толькi выйграе. Мы ўжо аналiзавалi гэтае пытанне. Напрыклад, калi заўтра скасаваць Камiтэт па цэнах, то i вытворцы, i прадпрымальнiкi, i простыя людзi толькi лягчэй уздыхнуць. Не буду ўдавацца ў дэталi, але калi б не было гэтага камiтэта, то кожная беларуская сям’я эканомiла б 300 долараў у месяц, таму што цэны панiзiлiся б.
— Тады ў мяне другое пытанне. Цi не думаеце вы, што той жа Расii ў перспектыве больш выгадна не захоплiваць Беларусь, а каб яна была дэмакратычнай нейтральнай дзяржавай з мiнiмальнай армiяй?
Я.Р.: — Калi б была магчымасць сустрэцца з Дзмiтрыем Мядзведзевым i Уладзiмiрам Пуцiным, я б перадаў iм вашае меркаванне. Беларусь павiнна быць незалежнай еўрапейскай краiнай, якая па аб’ектыўных прычынах не можа стаць антырасiйскай. Але пытанне ў тым, як патлумачыць гэта расiйскiм калегам? Трэба весцi дыялог, а Расiя, на жаль, працягвае ўпарта не заўважаць у Беларусi нiкога, акрамя Аляксандра Лукашэнкi.
С.Б.: — Я некалькi гадоў таму быў у Данii, насельніцтва якой складае прыкладна 5 мiльёнаў чалавек. У нас — 10 мiльёнаў, у два разы болей. У Данii колькасць палiцэйскiх была зацверджана пасля вайны — 10 тысяч чалавек, i сёння iх таксама 10 тысяч. А ў нас 125 тысяч! Хаця па аналогii з датчанамi павiнна быць толькi 20 тысяч, ну, 30 тысяч — максiмум. Уявіце сабе, колькі ў нас дармаедаў...
Грошы — тэма балючая
— Тэлефануе Ганна Вiктараўна з Оршы. Я пенсiянерка, мне 70 гадоў, бачыла розных правадыроў, але такой улады, як цяпер, яшчэ не бачыла. Мне здаецца, кожны разумны чалавек у Беларусi скажа, што не трэба нам будаваць гэтую АЭС, не патрэбны нам гэты космас i спадарожнiкi, хоць бы неяк пратрымацца... А пытанне маё — Станiславу Багданкевiчу: цi ёсць пагроза чарговай дэвальвацыi беларускага рубля? Нас, старых, ужо столькi разоў падманвалi, што баiмся згубiць тую няшчасную капейку, якую адклалi на “чорны дзень”.
С.Б.: — Пагроза дэвальвацыi беларускага рубля вiдавочная. Таму што мы па-ранейшаму на iмпарт трацiм грошай больш, чым зарабляем, прадаючы сваю прадукцыю ў iншыя краiны. Адначасова павялiчваецца грашовая маса, iншымi словамi — Нацыянальны банк друкуе лiшнiя грошы, колькасць папяровых рублёў пастаянна павялiчваецца, а колькасць долараў i еўра — не. I на валютнай бiржы пакупнiкоў валюты заўсёды болей, чым тых, хто яе прадае. I гэта прывядзе да дэвальвацыi. Я думаю, што дэвальвацыя непазбежна будзе.
— Валянцiна, Мiнск. Станiслаў Антонавiч, а якiя беларускiя банкi сапраўды надзейныя?
С.Б.: — На мой погляд, гэта “Прыорбанк”, “BelSwissBank”,“Белгазпрамбанк”...
— А мяне цiкавiць “Белiнвестбанк”...
С.Б.: — На сённяшнi дзень гэта дзяржаўны банк, i я не думаю, што ўлады дазволяць яму ў момант спустошыцца.
Калi сыходзiць з афiцыйных справаздач, то ў Беларусi лiквiдная ўся банкаўская сiстэма. Але ўжо пачынаюцца праблемы невяртання пазыкаў. Скажам, крэдыты, якiя выдавалiся прадпрыемствам, ужо “завiслi”. Таму што прадукцыя не прададзена, таму што павялiчваецца запазычанасць прадпрыемстваў. Так што праблемы ў банкаўскай сiстэмы толькi пачынаюцца...
— А цi адаб’ецца гэта на ўкладах простых грамадзян?
С.Б.: — Ну, а як жа iначай?! I перш за ўсё — на рублёвых укладах.
Я.Р.: — Дарэчы, наш народ не дурны, людзi добра адчуваюць сiтуацыю. За апошнiя чатыры месяцы насельніцтва перавяло ў валютныя ўклады больш за 2,5 трыльёна рублёў.
— А цi пагражае што-небудзь валютным укладам?
Я.Р.: — Калi наша эканомiка не пачне зарабляць грошы, то безумоўна. Дэпазiт пад 12 працэнтаў — гэта вельмi вялiкiя грошы. Я нават не ведаю, якiя камерцыйныя аперацыі трэба праводзiць, каб атрымаць такi прыбытак. Не так даўно размаўляў з нямецкiмі iнвестарамi, дык яны толькi дзiвяцца: на чым жа нашы банкi могуць столькi зарабляць, каб абслугоўваць уклады на такiх умовах? Рэальна на сённяшнi дзень — ва ўмовах крызiсу, ва ўмовах, калi прадпрыемствы не прадаюць сваю прадукцыю, банкi такiя грошы зарабiць проста не здольныя i доўгi час плацiць такiя працэнты не будуць.
— Ды ўжо не пра працэнты гаворка, хаця б уклад не згiнуў...
Я.Р.: — Сачыце за “Народнай Воляй”, мы будзем папярэджваць пра пагрозы.
— Добры дзень, не буду называць сябе, бо справа iдзе пра грошы. Але мне патрэбна парада. Мая мама была малалетнiм вязнем, i Германiя ёй выплацiла кампенсацыю ў еўра. Паколькi рублёвыя ўклады былi больш выгаднымi, яна перавяла еўра ў беларускiя рублi, акрамя таго, яна ўжо старэнькая, жыве ў мяне, а яе хатку ў вёсцы мы прадалi... Карацей, 2 студзеня гэтага года яна ўжо згубiла каля пяцi мiльёнаў рублёў. I мы зараз увогуле не ведаем, як зберагчы гэтыя грошы.
С.Б.: — Магу толькi параiць, улiчваючы, што, на нашу думку, непазбежна другая дэвальвацыя беларускага рубля, перавесцi грошы ў цвёрдую валюту.
— Месяц таму мы гэта зрабiлi, перавялi рублёвыя ўклады ў долары. Але ж i долар, кажуць, падае...
С.Б.: — Долар адзiн дзень падае, другi — уздымаецца. Я ўжо гадоў дзесяць сцвярджаю, што долар абапiраецца на магутную амерыканскую эканомiку, эканомiку, дзе прадукцыйнасць працы вышэй за еўрапейскую ў два разы, дзе беспрацоўе нiжэй, чым у Еўропе. Таму па ўсiх фундаментальных паказчыках долар — гэта на сённяшнi дзень стабiльная валюта. Адзiн дзень, адзiн месяц ён крыху упаў, потым падымецца яшчэ больш. Вам не трэба больш хiстацца i пераводзiць грошы ў нейкую iншую валюту. Калi ўжо перавялi ў долары, то трэба i супакоiцца.
— На тры месяцы ў “Беларусбанку” гэта 11 працэнтаў...
С.Б.: — Ну, “Белiнвестбанк” ужо дае i 13 працэнтаў, але i 11 — добры працэнт: на Захадзе такiх працэнтаў нiдзе няма.
— А некаторыя гавораць, што лепей захоўваць грошы ў залатых злiтках...
С.Б.: — Цэны на золата таксама няўстойлiвыя. Яны паднiмалiся доўгi час, потым абрынулiся на вялiкую суму (амаль на 30 працэнтаў), так што тут цяжка ўгадаць. Трэба захоўваць грошы ў розных формах: частку — у доларах, частку — у золаце, частку — у еўра. Але гэта парада тычыцца вялiкiх капiталаў, а калi адносна невялiкiх, то перавялi грошы ў долары — i спынiцеся.
— Вы думаеце, што трэба было пераводзiць крыху ў долары, крыху — у еўра, а крыху астаўляць у беларускiх рублях?
С.Б.: — Наконт беларускiх рублёў я якраз не ўпэўнены, паколькi краiна мае так званы дэфiцыт гандлёвага балансу. Плацежны баланс краiны па-ранейшаму мiнусавы. А калi мiнусавы — гэта абавязковая пагроза дэвальвацыi, альбо абясцэньвання, нацыянальнай валюты. I калi, акрамя дэкларацый, улады нiчога не робяць, каб збалансаваць гандлёвы баланс (мы па-ранейшаму купляем больш, чым прадаём), то пагроза рублю застаецца. Урад можа крыху адцягнуць дэвальвацыю, таму што ёсць некаторыя рэзервы, але баюся, што новая дэвальвацыя непазбежная.
— Гродна вас турбуе, Сакалоўскi Iван Iванавiч. Як вы лiчыце, якi сапраўдны курс долара ў Беларусi?
Я.Р.: — Па якiм курсе вы ў Гродна купiце долары? За тры тысячырублёў купiце?
— Ну, зразумела.
Я.Р.: — А далёка не ўсе прадпрыемствы могуць купiць долары па такiм курсе, яны купляюць па 3 300. Мне расказалi сiтуацыю, калi пры расплаце па крэдыце адзiн з беларускiх банкаў патрабаваў курс 3 500 рублёў за долар. Такiм чынам, я лiчу: ёсць сур’ёзная пагроза, што курс будзе не такiм, як сёння, а беларускi рубель блiжэйшым часам пойдзе ўнiз.
— I я так лiчу. На мой погляд, пакуль курс трымаюць з дапамогай розных расiйскiх i мiжнародных крэдытаў.
Я.Р.: — Менавiта так. Калi крэдыты спыняцца, а самi валюту мы не зарабляем, таму што тавары не прадаём, то ўзнiкне вялiкая праблема. Вiдавочна, што зараз беларускi рубель выратоўваюць тыя грошы, якiя яшчэ ёсць у банкаўскай сiстэме, у тым лiку i замежныя крэдыты. Але калi крэдыты скончацца, то ўсё абрынецца, як любая фiнансавая пiрамiда. Скажыце, а што, у Гродне людзi ўжо нервуюцца з нагоды курсаў i крэдытаў?
— Зразумела. Я думаю, як i паўсюль.
Я.Р.: — Сачыце за публiкацыямi ў “Народнай Волi”. Як толькi праблема стане зусiм востра, будзем вас папярэджваць.
— Дзякуй. Але адкажыце яшчэ на адно пытанне. Я лiчу, што ў нашай краiне iдзе наўмысная алкагалiзацыя насельнiцтва. Як лiчыце вы?
Я.Р.: — Як зусiм непiтушчы чалавек, я дзвюма рукамi супраць такой алкагалiзацыi. З аднаго боку, мы гаворым, што здароўе нацыi — дзяржаўны суверэнiтэт, а з другога — на кожнага беларуса ў год прыходзiцца 13 лiтраў чыстага спiрту без улiку самагону. Мы ведаем выпадкi, калi з бюджэту iдуць датацыi вытворцам гэтага паганага “чарнiла”. Гэта сведчыць пра тое, што рэальна ўрад спойвае людзей, нават парушаючы генетычны фонд Беларусi. Я лiчу, што гэта злачынства i за гэта трэба прыцягваць да адказнасцi. Самi гэтыя людзi п’юць добры вiскi, а не “чарнiла”, i лiчаць, што iхняя печань ад такой палiтыкi не пацерпiць. А на нацыю, скажам адкрыта, iм проста напляваць. Iнакш яны б дазволiлi iмпарт таннага i добрага iтальянскага альбо iспанскага вiна, ад якога алкаголiкамi не становяцца.
— I я так лiчу, дзякуй.
«А за што вы ўрад крытыкуеце?»
— Анатоль. Тэлефаную з МАЗа. А калi ваша праграма будзе рэалiзавана, то мы на МАЗе будзем зарабляць болей цi меней?
Я.Р.: — Мазаўцы будуць зарабляць як мiнiмум столькi, колькi атрымліваюць зараз рабочыя прадпрыемства MAN у Польшчы — на ўзроўнi двух тысяч долараў у месяц. Няма падстаў лiчыць, што ў Беларусi будзе меншая заработная плата, таму што мы, у адрозненне ад палякаў i лiтоўцаў, яшчэ маем магчымасць прадаваць сваю прадукцыю на расiйскi рынак без iмпартных мытных пошлiн.
— Гэта Вiктар Мартыновiч з Гомеля. Здаецца, наш урад спрабуе нешта зрабiць, неяк упiраецца. За што ж вы яго крытыкуеце?
С.Б.: — Патлумачу. Мы крытыкуем урад за тое, што ён не стварыў сiстэмнай антыкрызiснай праграмы. Як вынiк — кожная галiна, кожны сектар эканомiкi спрабуе выплываць самастойна. I хаця час ад часу нас запэўнiваюць, што такая праграма ёсць, яе, мабыць, толькі саромеюцца абнародаваць. На пасяджэннi грамадскага-кансультацыйнага савета ў Адмiнiстрацыi прэзiдэнта падняўся нават рэктар Беларускагаэканамiчнага унiверсiтэта Уладзiмiр Шымаў i задаў пытанне: “Чаму я расiйскую праграму ведаю, а беларускую не?” Як бачыце, Шымаў — былы мiнiстр эканомiкi, але i ён не ведае!
Другое сур’ёзнае абвiнавачанне — упор на знешнiя крэдыты ў той час, калі патрэбна сканцэнтравацца на рэфармаваннi эканомiкi. Сёння ўрад думае толькi пра тое, дзе б i паболей хапнуць грошай для таго, каб перажыць, перачакаць цяжкiя часы. А гэта iлюзiя, бо iншыя краiны выйдуць з крызiсу з новымi тэхналогiямi i новай прадукцыяй, мы ж толькi павялiчваем свае праблемы. Беспрацоўе мы заганяем унутр. Трэба ствараць новыя эфектыўныя працоўныя месцы, а наш урад робiць усё магчымае i немагчымае, каб на неэфектыўных вытворчасцях захаваць працоўныя месцы. Тактыка ўрада — як-небудзь перачакаць. Але гэта памылковая палiтыка, якая будзе мець сур’ёзныя наступствы.
Скажыце, як краiна можа жыць без антыкрызiснага бюджэту?! Я нi ў якiм выпадку не заклiкаю скарацiць усе расходы. Трэба падысцi да расходаў разумна. Напрыклад, наадварот, неабходна запэўнiць людзей, што кожны, хто страцiць працу, будзе атрымліваць дзяржаўную дапамогу ў памеры пражытачнага мiнiмуму. Каб людзi не так баялiся згубiць працоўнае месца, каб яны сапраўды не апынулiся за мяжой беднасцi. Чаму б за кошт скарачэння колькасці чыноўнiкаў, кансервацыi розных лядовых палацаў не знайсцi грошы, якiя дазволяць беспрацоўнаму пратрымацца ў гэты цяжкі час?
Я не магу падтрымаць такую палiтыку ўрада, якi не дае працоўным сур’ёзных антыкрызiсных гарантый.
Адсутнiчаюць крокi па знiжэнні падаткаў. Я нават здзiўляюся! На працягу некалькiх гадоў мы мелi прафiцыт бюджэту: грошай дзяржава збiрала болей, чым выдаткоўвала на розныя праграмы. Мы забiралi грошы з рэальнай эканомiкi, каб яны ляжалi мёртвым грузам. Я спецыяльна адсочваў — да 14—15 трыльёнаў рублёў ляжала на рахунках органаў дзяржкiравання. Проста ляжалi! А грошы трэба было пакiнуць прадпрыемствам, пакiнуць эканомiцы, мiнiстр жа фiнансаў быў наўпрост бухгалтарам — абы сабраць. А павiнен быць эканамiстам!
— У мяне ёсць прапанова, якая зыходзіць з асабiстай практыкi. Вельмi балючае пытанне, якое трэба вырашыць, гэта арэнда памяшканняў для малога i сярэдняга бiзнесу. Iнакш мы нiяк не ажывiм гэтую сферу.
Я.Р.: — У нашай праграме асобным пунктам стаіць гэтае пытанне. Па-першае, мы прапануем адвязаць кошт арэнды ад еўра, а па-другое, патрабуем знiзiць арэндную плату на 30 працэнтаў, а для iндывiдуальных прадпрымальнiкаў — напалову, таму што рэзка знiзiлiся аб’ёмы продажу i для малых прадпрыемстваў арэнда складае 50 працэнтаў усiх затрат. Але трэба зразумець i тое, што высокай арэндай чыноўнiкi спрабуюць забяспечыць выжыванне прадпрыемстваў, якiя толькi за арэнду i жывуць. Такая палiтыка называецца “губiць малы бiзнес, каб падтрымаць неканкурэнтаздольны буйны”.
— Я б сказаў, што за арэнду жывуць не толькi прадпрыемствы, але i шмат бюракратаў. Але ёсць у мяне i другое пытанне: што вы думаеце пра прыватызацыю праз чэкi “Маёмасць”?
Я.Р.: — З майго пункту гледжання, чэкi “Маёмасць” — гэта вялiкая схема па падмане насельнiцтва. Таму што за гэтыя чэкi можна набыць толькi акцыi стратных прадпрыемстваў. I нi ў адной краiне — нi ў Чэхii, нi ў Лiтве, нi ў Расii, нi ў Польшчы — чэкавая прыватызацыя сябе не апраўдала: чэкi скупляюць розныя хiтрацы, ствараюць МММ, бяруць пад гэтую справу крэдыты... Просты чалавек застаецца без усяго. I калi ўжо гаварыць пра справядлiвасць прыватызацыi, то мы прапануем стварыць пенсiённы фонд, у якi б у абавязковым парадку паступала частка грошай ад продажу беларускiх прадпрыемстваў i банкаў. I тады, калі вы выйшлi б на пенсiю, частка пенсii вам бы iшла з гэтага фонду. На наш погляд, гэта рэальная магчымасць значна павысiць пенсii беларусаў.
— Але ж я ўклаў чэкi...
Я.Р.: — I колькi вы на iх зарабiлi?
— Нiчога!
Я.Р.: — Ну вось, гэта i ёсць пацвярджэнне маiх слоў, што чэкi “Маёмасць” — вялiкi падман. I, шчыра кажучы, я лiчу, што з гэтымi чэкамi людзей проста трымаюць за дурняў.
«Нам застаецца толькi адно выйсце»
— Вам тэлефануюць з горада Калiнкавiчы, лiквiдатар Васiль Сiлiверст. Цi ёсць Станiслаў Антонавiч Багданкевiч?
С.Б.: — Слухаю вас.
— Рады вас чуць, Станiслаў Антонавiч, як ваша здароўе?
С.Б.: — Дзякуй, не дачакаюцца... (Смяецца.)
— Вельмi прыемна, i добрага вам здароўя на доўгiя гады. У мяне да вас такое пытанне: у краiне ёсць людзi, пенсiя якiх у тры-чатыры разы вышэй за звычайную. Калi я iнвалiд-лiквiдатар атрымліваю пенсiю 400 тысяч, то чыноўнiк, як кажуць, турыст-лiквiдатар, 1 мiльён 700 тысяч. Я падлiчыў, што дзяржава зэканомiла б 47 мiльёнаў долараў, калi б у нас, як у Расii, быў закон, што замест iльгот пэўным катэгорыям лiквiдатараў усiм лiквiдатарам аднолькава даплачвалася б пэўная сума — па 30 долараў. А зэканомленыя грошы можна было б аддаць дзецям Чарнобыля на Гомельшчыну. Як вы лiчыце, такая прапанова актуальна альбо не актуальна?
С.Б.: — У нашай праграме прапаноўваецца ўраду як найхутчэй, яшчэ да распрацоўкi новага закона па пенсiях, забяспечыць сацыяльную справядлiвасць пенсiённага забеспячэння i скасаваць абуральную дыспрапорцыю памiж пенсiямi дзяржаўных чыноўнiкаў, дэпутатаў i вашымi — iншых катэгорый грамадзян. Сёння некаторыя дэпутаты выходзяць на пенсiю i атрымліваюць 1 000—1 100 долараў. Гэта несправядліва! Таму мы прапаноўваем (i я пра гэта буду гаварыць на савеце пад кiраўнiцтвам Уладзiмiра Макея, калi ён адбудзецца) тэрмiнова вырашыць гэтае пытанне. Што тычыцца лiквiдатараў, то мы даўно ўхваляем вашу прапанову. Але ёсць рэальная улада, якая мала цiкавiцца гэтым пытаннем i не вырашае яго.
Я.Р.: — Калi мы распрацоўвалi праект закона аб дзяржаўных сацыяльных гарантыях (зразумела, улады прынялi свой варыянт), то падлiчылi, што iнвалiды, лiквiдатары i iншыя катэгорыi могуць дадаткова атрымліваць па 200 еўра сацыяльнай дапамогi! I пры гэтым агульныя расходы на “сацыялку” будуць значна меншымi, чым тыя грошы, якiя мы сёння бяздарна закопваем у аграгарадкi.
— Я размаўляў з былымi дэпутатамi, i яны гавораць, што закон аб сацыяльных гарантыях, якi паступiў у Палату прадстаўнiкоў, яны не мелi часу вывучыць, прынялi яго, можна сказаць, аўтаматам. Як жа такое можа быць?!
С.Б.: — Тут трэба запытацца ў дэпутатаў, як i чаму яны прымаюць такiя законы?
— Дынько Васiль Уладзiмiравiч, горад Пiнск. Скажыце, калi ласка, якая доля верагоднасцi, што хаця б нешта з вашай антыкрызiснай праграмы будзе прынята ўрадам?
Я.Р.: — Як гэта нi парадаксальна, але ўлады будуць вымушаны яе выконваць, бо iншага шляху няма. Так што пакрысе яны гэта зробяць, але цяжка сказаць — калi. Бо чыноўнiкi сёння не адказваюць за вынiкi сваёй працы, яны чакаюць каманд з Адмiнiстрацыi прэзiдэнта. А адтуль пакуль - маўчанне.
— Тэлефануе Вiктар з Пiнска. Як вы думаеце, чаму ўрад не зрабiў сваю антыкрызiсную праграму? Таму што не здольныя цi не было каманды з “Чырвонага дома” — з Адмiнiстрацыi прэзiдэнта?
Я.Р.: — Каманда, дарэчы, была. Аляксандр Лукашэнка публiчна гаварыў, што яе неабходна распрацаваць. Але тое, што яны прадставiлi, — гэта абсалютная адпiска. Не здольныя, не ўмеюць, развучылiся! Ведаеце, калi 52 кварталы эканомiка расла, яны думалi, што так будзе вечна. А калi пачалiся праблемы, урад проста не быў гатовы да гэтага. I ўзнiкла агрэсiя да нашых прапаноў, бо яны больш прадуманыя, больш прафесiйныя.
— Гэта Юрый з Оршы. Лiчу, што важная антыкрызiсная мера — запатрабаваць ад улады галоснасцi ў прыняццi ўсiх рашэнняў.
Я.Р.: — Безумоўна, пытанне галоснасцi вельмi важнае, гэта адна з нашых галоўных прапаноў па рэфармаванні сiстэмы кiравання. Зразумела, чыноўнiкi павiнны не толькi фармальна прадставiць дэкларацыю аб даходах. Кожны падаткаплацельшчык павiнен мець магчымасць ведаць, колькi трацяць на адпачынак вышэйшыя службовыя асобы краiны, за чый кошт яны гэта робяць. Альбо колькi грошай iдзе на рамонт iх працоўных кабiнетаў. Цiкавае пытанне, за якiя грошы быў пабудаваны вялiкi “царскi гарадок” у Драздах...
— Я лiчу, што нават у маленькiх гарадах кожнае рашэнне мясцовай улады павiнна вывешвацца на спецыяльным iнфармацыйным стэндзе.
Я.Р.: — Згодны з вамi. Кожнае рашэнне кожны орган дзяржкiравання павiнен абнародаваць неадкладна (хаця б вывешваючы на сайтах) — лічбы прыбыткаў i расходаў, кожнае рашэнне, якое патрабуе выдзялення дзяржаўных грошай i так далей...
— Я лiчу, што толькi такiмi метадамi можна змагацца з карупцыяй, толькi галоснасць можа спынiць несумленных чыноўнiкаў.
Я.Р.: — Тут мы з вамi цалкам згодны.
— Я з Мiнска, Ганна Скрыпко. Як вам здаецца, цi ёсць нейкая рыса беднасцi, пасля якой нашы людзi выйдуць на плошчу, як гэта зрабiлi грузiны i ўкраiнцы?
Я.Р.: — Тут няма аднолькавага меркавання. Калi мы выходзiлi з савецкай беднасці, то тады было прасцей, бо людзям не было што губляць. Альбо тыя ж грузiны... У iх былi заробкi 12 долараў. Маючы такiя заробкi, здаецца, падымешся на любы бунт, бо няма чаго губляць. Але гэта адзiн пункт гледжання. Ёсць i супрацьлеглы. Некаторыя лiчаць, што калi ў людзей, якія адчулі, як кажуць, смак грошай, даходы перасталі падымацца, а наадварот, сталі рэзка зніжацца, то ў такім выпадку яны здольныя і на радыкальныя крокі. Але гэта ўжо пытанне не да эканамiстаў, а да псiхолагаў, якiя добра ведаюць асаблiвасцi беларускага насельніцтва.
«Мы самi вiнаватыя»
Пасля таго, як час, адведзены на размову з чытачамi “Народнай Волi”, скончыўся, Станiслаў БАГДАНКЕВІЧ звярнуўся з прапановай:
— Я б хацеў адказаць на пытанне, якое не было зададзена, — на пытанне, хто вiнаваты ў сённяшнiм крызiсе беларускай эканомiкi. Таму што з дзяржаўнай прапаганды мы чуем толькi адно: вiнаватая Амерыка, расiяне i яшчэ Бог ведае хто... Але я сцвярджаю, што наш крызiс — выключна ўнутрынацыянальны. I першая прычына, якая прывяла да крызiсу, — мадэль адмiнiстрацыйнага развiцця эканомiкi, якая была абрана ўладай, мадэль, якая зарыентавана толькi на валавыя паказчыкi.
Другая прычына. Стварыўшы незалежную дзяржаву пад назвай “Рэспублiка Беларусь”, трэба было неадкладна ствараць нацыянальную эканомiку. Толькi дачаснiкi маглi думаць, што мы будзем развiвацца ў межах нейкай iнтэграванай з Расiяй эканомiкi. Гэта ж дзiкунства, што нават харчавання мы закупляем ў Расii на мiльярд долараў болей, чым прадаём. Але ўлада хвалiлася-хвалiлася, а нацыянальную эканомiку не стварыла. Таму i сталi мы надзвычай залежнымi ад знешнiх фактараў. I доля iмпарту ў нас 70 працэнтаў, а калi пералiчыць па новых валютных курсах — то 80 працэнтаў i болей. Такой залежнасцi няма нi ў Еўропе, нi ў свеце. Рэфармаванне нацыянальнай эканомiкі — гэта, безумоўна, перапрафiляванне працоўных месцаў, і стварэнне новых прадпрыемстваў, развiццё сферы паслуг, малога i сярэдняга бiзнесу, стварэнне канкурэнтнага ўнутрынацыянальнага асяроддзя... Нiчога гэтага зроблена не было.
Вельмi сур’ёзная памылка ўлады, якая i прывяла да крызiсу, — гэта захаванне нiзкаэфектыўных працоўных месцаў. За кошт прадпрыемстваў з высокiмi даходамi, за кошт датацый i прэферэнцый з боку Расii, за кошт даходаў ад экспарту калiйных солей i так далей утрымлiвалiся абсалютныя банкруты. З багатага стала крохi даставалiся стратнаму сектару, ён i не жыў, i не памiраў, а структурная рэформа не адбывалася. I толькi зараз пачалiся размовы, што дзяржава не можа ўтрымлiваць стратныя прадпрыемствы. Але перапрафiляваць iх, пераарыентоўваць трэба было яшчэ 15 гадоў таму.
Недапушчальнай усе гэтыя гады была палiтыка дзяржавы ў адносiнах да малога бiзнесу. Нядаўна намеснiк мiнiстра па падатках сказаў, што доля малога бiзнесу ў ВУП складае 8,6 працэнта. Гэта значыць, пятнаццаць гадоў былi дэкларацыi, што малы бiзнес развiваецца. На самай справе — нiякага развiцця, наадварот, тармажэнне! Хаця ва ўсiм свеце менавiта малы бiзнес — лакаматыў развiцця эканомiкi.
Сур’ёзная памылка — абяскроўленне эканомiкi шляхам адбiрання 50 працэнтаў ВУП у цэнтралiзаваны фонд дзяржавы. Як вынiк — у прадпрыемстваў не заставалася грошай на тэхналагiчнае, тэхнiчнае аднаўленне, мадэрнiзацыю, iнавацыi i так далей.
Памылка ўлады — згортванне iнстытута банкруцтва. Кожны павiнен ведаць: будуць дрэнныя вынiкi — станеш банкрутам. I калi нехта дрэнна працуе, гэтыя нарывы ў эканомiцы трэба своечасова выяўляць. Гэта i ёсць павышэнне дысцыплiны, адказнасцi. Банкруцтва патрэбна эканомiцы, гэта ўвогуле рухавiк эканомiкi.
I апошнi блок сур’ёзных памылак — памылкi ў манетарнай (грашовай) палiтыцы. Па сутнасцi, усе гэтыя гады крэдыты выдавалiся на вытворчасць тавараў, якiя не знаходзiлi збыту. На банкаўскiя крэдыты беларускiя прадпрыемствы запаўнялi склады неканкурэнтаздольнай прадукцыяй. Крэдыты не развiвалi эканомiку, а заганялi хваробу ўглыб. Гэта стварае пагрозу крызiсу банкаўскай сiстэмы ў будучым. Гэта стварыла фiнансавы пухір у банкаўскай сiстэме. У нас няма фондавага рынку, таму ў нас няма таго пухіра, якi лопнуў на Захадзе, але мы стварылi сабе iншую праблему. Рост валавога прадукту быў 8—10 працэнтаў, а павелiчэнне банкаўскiх дэпазiтаў, укладаў насельнiцтва — 40—60 працэнтаў. Гэта сведчыць пра тое, што колькасць грошай аказалася не збалансавана з таварнай масай. Гэта i ёсць пухір. Нават на Захадзе прызнаюць, што Карл Маркс быў выдатным эканамiстам. I ягоны прынцып, што даходы павiнны крыху адставаць ад прадукцыйнасцi працы, — правiльны. Бо трэба пакiдаць рэсурсы на тэхналагiчнае абнаўленне. А мы стваралi выгляд дабрабыту, трацiлi больш, чым зараблялi, — вось i прычына абвалу.
I як вынiк гэтых грубых памылак — крызiс. Дарэчы, сусветны крызiс да нашага крызiсу не мае амаль нiякага дачынення. На самай справе, Беларусь амаль падвоiла знешнi доўг у 2007 годзе, яшчэ да сусветнага абвалу. Дэфiцыт плацежнага балансу падвоiўся таксама яшчэ ў 2007 годзе. Iнфляцыя была 13 i нават 20 працэнтаў — гэта таксама элементы крызiсу. Сусветны крызiс практычна не закрануў Беларусь, дзякуючы таму, што мы мелi, недаразвiтую эканомiку — у нас адсутнічае рынак каштоўных папер, фондавы рынак. I на iм не было i не магло быць нiякага абвалу, як гэта адбылося ва ўсiм свеце. У нас не было прытоку замежнага капiталу, таму нiхто i не вывозiў з Беларусi свае грошы. З той жа Польшчы мiльярды вывезлi, для iх фiнансавы крызiс мае вялікае значэнне, а нас гэта не закранула. Нам трэба наракаць толькi на самiх сябе. Калi б у нас сёння былi танныя трактары, танныя тэлевiзары, канкурэнтаздольныя па цэнах i якасныя, мы б i зараз усё гэта прадавалi. Таму што жыццё не спынiлася. Прычына крызiсу — у нас самiх. Мы не займаліся тэхналагiчным пераўзбраеннем, мы вiнаваты ў тым, што церпiм няздольную ўладу. I акрамя самiх сябе наракаць нам няма на каго!
Матэрыялы “Прамой лініі” падрыхтавала да друку Святлана КАЛІНКІНА
Обсудить новость на Форуме