18:35 17.01.2013 | Все новости раздела "Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)"
“План Х” для дзяржаўнай прэсы, альбо Выжыць любой цаной
Ці станем мы сведкамі крызісу дзяржаўнай прэсы? Пра гэта разважаюць Аляксандар Класкоўскі, медыяэксперт, кіраўнік аналітычных праектаў інфармацыйнай кампаніі БелаПАН, Вячаслаў Хадасоўскі, рэдактар незалежнай эканамічнай газеты “Белорусы и рынок”, а таксама Святлана Калінкіна, шэф-рэдактарка газеты “Народная воля” і намесніца старшыні ГА”БАЖ”.
У нядаўнім часопісу “Беларуская думка” міністр інфармацыі Алег Праляскоўскі назваў тры асноўныя прычыны аб’яднання дзяржаўнай прэсы ў холдынгі. Першая – “пазбегнуць дублявання інфармацыі” (маецца на ўвазе заганная практыка, калі розныя газеты друкуюць аднолькавыя матэрыялы). Другая прычына – дасягнуць большай тэматычнай сегментацыі СМІ, г. зн. аб’яднанні фармуюцца па кірунках: культурніцкія, грамадска-палітычныя, мясцовыя і г. д. І па-трэцяе – павысіць эфектыўнасць.
Між тым, эксперты і рэдактары лічаць, што галоўная прычына з вуснаў міністра так і не прагучала.
“Першая, самая банальная – у дзяржавы стала бракаваць грошай на падтрымку падпарадкаваных ёй медыя, – перакананы Аляксандар Класкоўскі. – Другая прычына – падае давер да ўлады, да яе інстытутаў, і да дзяржаўных СМІ ў тым ліку. Ва ўладзе не дурні, яны гэта разумеюць. Улада заклапочаная крызісам даверу”.
Сапраўды, паводле апошніх апытанняў НІСЭПД, за тры месяцы, з кастрычніка па снежань 2012, узровень даверу да дзяржаўных СМІ . Гэта не можа не турбаваць уладальніка, бо колькасць выдаткаваных на СМІ грошай. Ці скароціцца гэтая лічба? Ці стануць яны самадастатковымі?
“Сёлета ў бюджэт зноў закладзеныя вялікія грошы – больш за 60 млн. еўра менавіта на падтрымку дзяржаўных медыя, – гаворыць Аляксандр Класокоўскі. – Таму дзяржава хоча, каб быў нейкі плён. Бо павышаць наклады адміністратыўнымі метадамі ўжо немагчыма – адміністратыўны рэсурс не бязмежны. Людзі хутка будуць сабатаваць прымусовую падпіску. Трэба павышаць якасць кантэнту, і гэта – яшчэ адна прычына стварэння холдынгаў...”
Святлана Калінкіна перакананая, што, нягледзячы на працяглую праблемную сітуацыю, дзяржава ўсё ж не рызыкнула пайсці на радыкальныя меры адносна сваіх СМІ, і рэфармаванне адбываецца ў “мяккім” варыянце.
На пытанне наконт магчымых радыкальных захадаў спн. Калінкіна адказвае: “Гэта спыненне фінансавання і адпусканне рэдакцыйных калектываў у “вольнае плаванне”. Выжывуць – значыць выжывуць: напрацуюць наклад, знойдуць рэкламадаўцаў, будуць развівацца, акупаць самі сябе... Не выжывуць – іншая гісторыя.”
На думку экспертаў, рэфармаванне выгадна толькі дзяржаве. Выданні не атрымаюць ад рэформы ані большай свабоды выказвання, ані магчымасцяў для павялічэння аўдыторыі. А чытачы па-ранейшаму не сутрэнуць альтэрнатыўных думак і дыскусій на іх старонках.
Аляксандр Класкоўскі кажа пра ідэалагічнае засілле ў СМІ. “Справа ў тым, што ў межах холдынгу газеты ўсё роўна вымушаныя будуць друкаваць афіцыёз. Дзяржава не дасць ім волю пісаць пра што хочуць. Праблема вузкага рэчышча для грамадска-палітычных матэрыялаў застанецца, – лічыць эксперт. – Журналіст, які б ён ні быў таленавіты, зможа пісаць толькі ў межах “генеральнай лініі”. Усё астатняе будзе разглядацца як здрада. Супрацоўнікі дзяржаўных СМІ ўсведамляюць правілы гульні...”
Журналісты дзяржаўных СМІ: “Звольніць нельга пакінуць”…
Пытанне наконт журналістаў, якія працуюць у дзяржаўных СМІ, і ўмоваў іх працы – сапраўды істотнае. Міністр інфармацыі з клопатам пра іх і абяцае: “Я бяру на сябе абавязак рэалізаваць гэтую рэформу такім чынам, каб тыя прафесіяналы, якія сёння працуюць у рэдакцыях нашых газет, не былі пакрыўджаныя.”
Дзяржаўны чыноўнік выказвае такім чынам павагу да журналістаў? Імкнецца захаваць лаяльнасць рэдакцыйных калектываў? Меркаванне Святланы Калінкінай на гэты конт: “Я не бачу ў гэтым нейкай асаблівай павагі да журналістаў дзяржаўных СМІ. Я ўвогуле не бачу, каб дзяржава паважала хоць каго-небудзь. Магчыма, сілавікоў… Але нават у сілавой сферы зараз прымаюцца вельмі непапулярныя меры. Скарачэнні ў рэдакцыях дзяржаўных СМІ непазбежныя. Калі гавораць “мы не пакрыўдзім самых лепшых”, гэта і ёсць намёк на звальненні. У выніку адна, асноўная, рэдакцыя будзе працаваць адначасова на некалькі выданняў...”
На думку Святланы Калінкінай, раздзьмуты штат – гэта сур’ёзная, але далёка не адзіная праблема, з якой сутыкаюцца творчыя калектывы дзяржаўных СМІ. “Працэс аб’яднання ў холдынгі сведчыць пра творчы крызіс. І тут я вымушана пагадзіцца з Праляскоўскім – большасць дзяржаўных газет падобныя адна да адной. І не трэба адначасова выпісваць “Советскую Белоруссию”, “Рэспубліку”, “Народную газету” і “Гомельскую праўду”. Дастаткова выпісаць абласную газету альбо адну рэспубліканскую газету – і ўсё будзе зразумела”.
“Аптымізацыя” працы дзяржаўных выданняў грамадска-палітычнага накірунку пройдзе ў некалькі этапаў. Першы – рэфармаванне арганізацыйна-фінансавай дзейнасці, якое ўключае ў сябе аб’яднанне адміністратыўнага апарату, стварэнне агульнай для рэспубліканскіх выданняў службы маркетынгу, агульнай бухгалтэрыі, юрыдычнай службы, адной юрыдычнай асобы.
Другі этап рэфармавання закране творчую дзейнасць рэдакцый. Мэта гэтага этапу – павышэнне эфектыўнасці дзяржаўнай інфармацыйнай палітыкі. Стрыжнем стануць творчыя і арганізацыйныя традыцыі рэдакцыі газеты “Советская Белоруссия”. На думку спн. Калінкінай, гэтае выданне мае некалькі перавагаў перад астатнімі:
“Большасць газет у нас бязлікія. У “Советской Белоруссии” прынамсі ёсць свой твар. Гэты твар можа падабацца, можа не падабацца, але як СМІ газета адрозніваецца да іншых, – гаворыць шэф-рэдактарка “Народнай волі”. – Мы ведаем, што была дзяржзамова давесці наклад “Советской Белоруссии” да 500 тысяч асобнікаў. На гэта працавала ўся ідэалагічная вертыкаль. Зараз наступны лагічны крок – аб’яднаць грамадска-палітычныя выданні вакол газеты прэзідэнцкай адміністрацыі. Гэта сведчыць, што адміністрацыя не аддае кантролю над СМІ ні ўраду, ні Міністэрству культуры, ні Міністэрству інфармацыі, а пакідае за сабой”.
Дзяржава і СМІ: злучыць ці падзяліць?
“Дзяржаўныя СМІ” – два неспалучальных у дэмакратычнай свядомасці словы. “СМІ”, “медыя” – гэта сінонім свабоды. А дзяржава па сваёй прыродзе імкнецца любую свабоду абмежаваць. Таму стасункі медыяў і дзяржавы – гэта гісторыя адвечнага канфлікту. Ці патрэбныя дзяржаўныя СМІ ўвогуле? Меркаванні маіх суразмоўцаў на гэты конт разыходзяцца.
Святлана Калінкіна лічыць, што для іх можна знайсці месца і ва ўмовах новай Беларусі. “Свае сродкі масавай інфармацыі могуць мець дзяржаўныя органы. Гэта і ёсць “дзяржаўная СМІ” ў маім разуменні. Для распаўсюду дакументаў, афіцыйнай інфармацыі, ведамасных навінаў. Але трэба разумець, што дзяржава – гэта не толькі тыя, хто працуюць ва ўладных структурах. Калі гэтае СМІ фінансуецца са сродкаў падаткаплацельшчыкаў, то там павінны быць прадстаўленыя розныя пункты погляду. Бо прыхільнікаў апазіцыі не вызваляюць ад падаткаў”.
Вячаслаў Хадасоўскі прапануе больш радыкальную мадэль: “Трэба ўвогуле адмовіцца ад такой з’явы, як “дзяржаўныя СМІ”. Гэта значна павялічыць эфектыўнасць сродкаў масавай інфармацыі. Усе медыя павінны быць незалежнымі. Таму стварэнне “медыяхолдынгаў” не завершыцца нейкім “эфектам”. Росту папулярнасці СМІ не будзе, пакуль журналісты, калектывы не атрымаюць магчымасці пісаць і дзейнічаць так, як яны лічаць правільным. Пакуль журналісты не перастануць азірацца на замоўцу і спрабаваць усяляк яму дагадзіць”.
Глабальна “рэцэпт” для беларускіх СМІ ад Вячаслава Хадасоўскага гучыць так: “Поўны сыход дзяржавы з медыяпрасторы. Гэта вельмі жорсткі шлях. Мы разумеем, што ў бліжэйшай будучыні гэтага не адбудзецца. Але толькі ў гэтым выпадку пачнецца жорсткая канкурэнцыя. Стартавыя пазіцыі ў калектывах , якія атрымаюць свабоду, будуць няроўныя.”
Аляксандр Класкоўскі пагаджаецца з гэтым меркаваннем. Але і ён прагназуе, што скасавання сегменту “дзяржаўных СМІ” пакуль не прадбачыцца. “Выйсце я бачу ў поўнай дэманапалізацыі, у разняволенні медыйнай сферы, у свабоднай канкурэнцыі паміж рознымі выданнямі. Але на гэта дзяржава не пойдзе, бо свабода СМІ выкліча поўнае разбурэнне аўтарытарнай мадэлі”.
Сітуацыя са сродкамі масавай інфармацыі адлюстроўвае агульную сітуацыю ў грамадстве. Усеагульны кантроль і ўмяшальніцтва дзяржавы – гэта не толькі праблема газет і тэлебачання. Засілле дзяржавы і татальны кантроль тармозіць безліч станоўчых працэсаў, якія маглі б адбыцца ў Беларусі.
Гаворыць Святлана Калінкіна: “У беларусаў ёсць хвароба – мы лічым, што дзяржава ўсё павінна кантраляваць. І прынята лічыць, што гэта добра. Хаця ўвесь сусветны досвед паказвае, што гэта не так. Паглядзіце – навуковыя дасягненні , мабільныя тэлефоны, камп’ютары, інтэрнэт і іншае створаныя прыватнымі фірмамі. Прагрэс нараджаецца ў асяроддзях, дзе няма правілаў “як жыць, як думаць, як працаваць, куды рухацца”... Там, дзе не трэба азірацца на начальніка. А чыноўнікі не глядзяць на газету, як на творчасць. Яны расцэньваюць яе як абслугу”.
Незалежныя СМІ: “Стварэнне холдынгаў – гэта шанец, які нам дае дзяржава”?
Стварэнне медыяхолдынгаў – гэта відавочнае скарачэнне прысутнасці дзяржаўных СМІ ў беларускай медыяпрасторы. Можа, у бліжэйшай будучыні з’явіцца інфармацыйны голад, які, у сваю чаргу, зверне чытачоў да незалежных выданняў? Гэта быў бы для іх шанец. Ці гатовыя незалежныя СМІ яго скарыстаць?
Вось прагноз для друкаваных СМІ ад шэф-рэдактаркі “Народнай Волі”: “Калі казаць пра недахоп інфармацыі, то ён будзе папаўняцца новымі інфармацыйнымі тэхналогіямі. Пустотаў не будзе, – лічыць Святлана Міхайлаўна. – Ці будзе гэта рыўком для развіцця друкаваных недзяржаўных СМІ? Тут у мяне прагноз неаптымістычны. Чаму? Таму, што газету трэба набыць. Ва ўмовах, калі людзі лічаць кожную капейку, грошай на падпіску ніхто траціць не будзе”.
Аляксандар Класкоўскі звяртае ўвагу на недахопы ўнутры незалежнай беларускй журналістыкі, якія, на яго погляд, значна зніжаюць шанцы ў канкурэнтнай барацьбе. “Безумоўна, попыт на альтэрнатыўную інфармацыю і на незалежныя каментары расце. Але вось пытанне – наколькі недзяржаўная прэса адпавядае запытам аўдыторыі? У нас стала традыцыйным казаць, што дзяржава душыць незалежную прэсу, заганяе яе ў маргінэс. У гэтым ёсць праўда. Ёсць эканамічная дыскрымінацыя і палітычны ціск. Аднак хавацца толькі за гэтыя праблемы было б несумленна. І казаць, што дзяржаўная прэса кепская, а недзяржаўная ўяўляе з сябе ўзор стандартаў якасці, няправільна. Так, ёсць яркія імёны, яскравыя выданні сярод незалежных СМІ, але ёсць і вялікія праблемы з якасцю,” – лічыць сп. Класкоўскі.
Прычыны гэтай сітуацыі, на думку эксперта, ізноў жа палягаюць у палітычным полі, на якім пакуль што зменаў не чакаецца: “У нас дэфармаваная палітычная сістэма. Кіраўніцтва краіны раскалола грамадства, развяло яго па розныя бакі барыкад. Прэса – закладніца гэтай сітуацыі”.
Незалежнае медыяполе, на думку сп. Класкоўскага, значна аслабляюць заганныя з’явы і падыходы. “Частка недзяржаўных медыя практыкуе “барыкадную журналістыку”. Але публіка больш узважаная не надта вядзецца на танны патас, які я б назваў “апазіцыйны трэш”. Бо дзяўбсці адно і тое ж пра “злачынны рэжым” ужо надакучыла. Некаторыя СМІ сваю рэдакцыйную палітыку будуюць на тым, што прышпільваюць радыкальныя загалоўкі, якія часам нават не адпавядаюць сутнасці. Гэтая “барыкаднасць” замінае развіццю, бо галоўныя задачы журналістыкі – гэта інфармацыя, збалансаваны каментар, аналітыка, дзе паказваюцца розныя пункты погляду, – гаворыць А. Класкоўскі. – Я не адмаўляю журналісту ў грамадзянскай пазіцыі, але пазіцыя не адмяняе стандартаў прафесіі, сутнасць якіх – аб’ектыўнасць, праверка фактуры, вызнаванне прафесійнай этыкі.”
Прызнае хісткасць свайго становішча і рэдактар “Белорусы и рынок” Вячаслаў Хадасоўскі: “Мы разумеем, што далёка не на ўсе запыты чытачоў мы здольныя адказаць. Ёсць вялікая колькасць тэм, якія мы проста не можам “закрыць”. Асноўная прычына – фінансавая. Трэба дадатковыя паступленні ў фонд заработнай платы, трэба новыя журналісты, трэба ўкладаць грошы ў развіццё накірунку аператыўнай інфармацыі, сайт і г.д. Мы ўсё гэта разумеем. Але эканамічная рэальнасць пакуль не дазваляе нам гэтага зрабіць”.
“Народная воля” магла б аб’яднаць і “ЛіМ” і “Культуру” і “Звязду”…
Працэс стварэння некаторых медыяхолдынгаў ужо завершаны. Іншыя – на этапе фармавання. Якую ацэнку можна даць гэтым працэсам?
“Я лічу, што стварэнне холдынгаў – гэта някепска, – кажа Святлана Калінкіна. – Гэта спроба не множыць шэрасць і хоць нейкім чынам скараціць выдаткі з бюджэту на нікому не патрэбныя наклады. І гэта добра. Добра, што часы, калі журналісты дзяржаўных СМІ перапісвалі прэс-рэлізы і атрымлівалі за гэта добрыя заробкі, кватэры і сацыяльны пакет, заканчваюцца.”
Шэф-рэдактарка незалежнай газеты, нягледзячы на ўсе цяжкасці, гатовая да канкурэнцыі. Па словах Святланы Калінкінай рэдакцыйны калектыў выкарыстае любую магчымасць, якую дасць жыццё, чытач, дзяржава. “Так, пакуль мы звязаныя накладам, які мы прадаем праз шапікі “Саюздруку” і дамовай. Мы звязаныя коштам на падпіску і продаж сваёй газеты. Мы не можам сказаць, што існуем у рынкавых умовах. Але, калі б рынак стварыўся, думаю, што сітуацыя вельмі хутка змянілася б, без усякага ўмяшальніцтва Міністэрства інфармацыі. Некаторыя выданні памерлі б, некаторыя, наадварот, выраслі і самі б рэарганізаваліся ў холдынгі, умацаваўшы іншыя творчыя калектывы”. Будучыня “Народнай Волі” ў такім святле бачыцца спн. Калінкінай даволі аптымістычна: “Народная воля” магла б аб’яднаць і “ЛіМ”, і “Культуру”, і “Звязду”, – вялікую частку аўдыторыі, якая цікавіцца Беларуссю і нашай ідэнтычнасцю”.
Аляксандр Класкоўскі лічыць рамантычнымі думкі пра аб’яднанне на тэматычных падмурках. “Ёсць дзяржаўная і недзяржаўная прэса. Мы не можам выйсці з гэтага раскладу. Толькі на грунце палітычных змен можа адбыцца рэформа медыясферы. Толькі дэмакратычная ўлада можа разняволіць медыя і зруйнаваць гэтую анахранічную сістэму, у якой найбуйнейшыя медыя падпарадкоўваюцца дзяржаве. Калі не будзе дзяржаўнай прэсы і запануе вольная канкурэнцыя, тады могуць быць натуральныя варыянты зліцця, аб’яднання і г.д. Але гэта будуць працэсы на рынкавай аснове. Тады нявыгадна будзе “гнаць прапаганду”, бо такое выданне ніхто не купіць. Рынак дыктуе якасць кантэнту аналітыкі і інфармацыі”.
Вячаслаў Хадасоўскі рэзюмуе свае меркаванне адносна “медыяхолдынгаў”: “Няма падставаў разглядаць факт стварэння холдынгаў як узрастанне канкурэнцыі. Гэта спроба выратаваць тое, што сплывае з рук улады. Ці станоўчы гэты працэс? Я думаю, што ён ніякі. Ён не станоўчы, таму што ён не дасць свабоды слова ўрэшце рэшт. Журналісты не змогуць крытыкаваць эканамічную палітыку, якая паступова прыводзіць краіну ў тупік”.
Сп. Хадасоўскі падзяляе меркаванне пра залежнасць СМІ ад палітычнай сітуацыі і лічыць, што свабодная рынкавая канкурэнцыя ў нашай медыяпрасторы – гэта справа будучыні. “Сёння такога выкліку пакуль няма. Гэта можа адбыцца толькі пры змене палітычнага курсу...”
Обсудить новость на Форуме