10:15 04.08.2015 | Все новости раздела "Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)"
Нацыянальны універсітэт – шанец кансалідавацца дзеля агульнай справы
Старая добрая здабыла новае жыццё ў беларускіх медыя дзякуючы «неспадзяванке-ЭГУ». Пры відавочнай ўзаемасувязі двух падзей – зводу ЭГУ і актуалізацыі ідэі стварэння Нацыянальнага беларускага універсітэта – перабольшваць яе значэнне не варта. Нават у лепшыя мінскія часы ў ЭГУ былі сур`ёзныя праблемы з сімбалічнай легітымацыяй ў якасці «нацыянальнага», перш за ўсё, па моўнай прычыне: з самага пачатку пераважная большасць заняткаў у ЕГУ праводзілася не на беларускай мове. Пры ўсёй спрэчнасці гэтага патрабавання – якая была неаднаразова публічна артыкулявана пераважнай большасцю нацыянальна арыентаваных элітаў – у сучасным глабалізаваным свеце даволі няпроста знайсці нацыю, у якой няма ні адной вышэйшай навучальнай установы на роднай мове.
Спробы кампенсаваць гэтыя заганы стаўкай на зацвярджэнне еўрапейскіх каштоўнасцяў і высокі прафесіяналізм завяршыліся поўным правалам: сёння ЕГУ не з`яўляецца ні нацыянальным, ні еўрапейскім, ні прэстыжным. У той жа час, за мінулыя 20 гадоў нават для самых паслядоўных змагароў за беларускую нацыянальную ідэнтычнасць стала відавочна, што простае увядзенне курсаў на беларускай мове не з`яўляецца панацэяй ад усіх праблем і цяжкасцяў, якія стаяць на шляху нацыянальнага універсітэта да поспеху. Усе гэтыя абставіны прымушаюць пераасэнсаваць ідэю нацыянальнага універсітэта ў новых умовах і з улікам усіх учыненых памылак.
Што азначае «нацыянальны»?
Нягледзячы на ўяўную прастату пытання і відавочнасць таго, што рабіць не трэба (зыходзячы з вопыту зробленых памылак), гэтая праблема з`яўляецца, бадай, самай складанай па цэлым шэрагу прычын, дзве з якіх, на мой погляд, з`яўляюцца самымі істотнымі. Першая – моўная. Перфарматыўная сіла мовы ў фарміраванні нацыянальнай ідэнтычнасці бясспрэчная, паколькі мова – гэта не сродак камунікацыі, а «дом быцця». І калі нацыя адмаўляецца ад свайго дома, то яна жыве на здымнай кватэры, за якую рана ці позна давядзецца заплаціць нацыянальнай ідэнтычнасцю і дзяржаўным суверэнітэтам. Сёння, пасля крымскіх падзей, гэтая думка ўсё настойлівей і часцей наведвае розумы нават афіцыйных прадстаўнікоў улады і першай асобы ў асаблівасці, крэўна зацікаўленай ў захаванні суверэнітэту краіны. У той жа час, інэрцыя 20-гадовай моўнай палітыкі і новая палітычная сітуацыя ў рэгіёне будзе непазбежна навязваць свае правілы гульні. Паказальны ў гэтым плане досвед «жыцця і смерці» праграмы па беларусистике ў ЭГУ: нягледзячы на ўсе фінансавыя прывілеі і, у свой час, вельмі знакаміты прафесарска-выкладчыцкі склад, вельмі нізкі попыт абітурыентаў на беларусістыку стаў адной з асноўных прычын закрыцця праграмы. Гэта азначае, што, у адсутнасць кансалідацыі цяпер існых беларускамоўных навукова-адукацыйных і асветніцкіх праектаў і праграм, а таксама – як мінімум! – талерантнасці дзяржавы да беларускай мовы, стаўка на нацыянальны (у сэнсе пераважна беларускамоўны) універсітэт можа завяршыцца стварэннем новага гета для «свядомых».
Другім не менш важным (і праблемным) фактарам з`яўляецца геаграфія: як паказвае вопыт ЕГУ, праграмы Каліноўскага і шэрагу іншых праектаў, доўгі час знаходжання за межамі краіны выключае самі гэтыя праекты з жыцця беларускага грамадства і ператварае «герояў-ізгояў» у «гібрыдных грамадзян», якія аддаюць перавагу камфорту еўрапейскіх краін, а не дыскамфорту айчыны. Зноў жа, паказальны ў гэтым плане ЭГУ да і пасля эміграцыі: сёння зусім няшмат беларусаў ведаюць пра ЭГУ і пры гэтым у самім ЭГУ днём з агнём не адшукаеш тых, хто хацеў бы вярнуцца на радзіму. Цалкам відавочна, што рэалізацыя праекта на тэрыторыі Беларусі магчымая толькі пры наяўнасці добрай волі ўладаў: як мінімум, яны не павінны перашкаджаць беларусам рэалізоўваць на тэрыторыі сваёй краіны праект, які працуе на ўмацаванне яе суверэнітэту. З іншага боку, самі ініцыятары праекта павінны быць гатовыя да кампрамісаў адзін з адным і з уладай – як бы ні былі вялізарныя разыходжанні і рознагалоссі ў бачанні магчымай будучыні Беларусі. Падводзячы вынік, адзначым галоўнае: «нацыянальны» ў актуальнай сітуацыі перш за ўсё мае на ўвазе кансенсус нацыянальных элітаў (як афіцыйных, так і не афіцыйных) па двух неабходных умовах магчымасці заснавання нацыянальнага універсітэта ў Беларусі – мове і мейсцазнаходжанні. Залішне казаць, што сам гэты праект выходзіць далёка за рамкі адукацыі: ён дае магчымасць прымірэння і кансалідацыі элітаў дзеля агульнай справы, што з`яўляецца сапраўдным гарантам суверэнітэту дзяржавы і надзейным падставай для ўстойлівага развіцця грамадства. Грамадзяне, якія не ў стане салідарызавацца дзеля агульнай справы, асуджаны на страту суверэннага існавання.
Ўмовы поспеху: якасныя даследаванні плюс адукацыйныя інавацыі
«Нацыянальнасць», зразумелая ў вышэйадзначаным сэнсе з`яўляецца неабходнай, але недастатковай умовай паспяховай рэалізацыі праекта нацыянальнага універсітэта. Больш за тое, у строгім сэнсе нацыянальны універсітэт сёння - анахранізм. Паспяховасць універсітэта ў сучасных умовах вызначаецца здольнасцю справіцца з прынцыпова новымі выклікамі, на якія класічны нацыянальны універсітэт адказаць ўжо даўно не ў стане. І гэта як раз тыя выклікі, якія актуальныя для ўсёй сістэмы вышэйшай адукацыі Беларусі, якая ўзяла курс на ізаляцыю і кансервацыю савецкай мадэлі вышэйшай адукацыі. Факт нядаўняга уваходжання Беларусі ў Балонскі працэс дае надзею, але, без належных намаганняў, усё можа скончыцца жаласнай імітацыяй пераменаў. У гэтым плане новы універсітэт мог бы стаць той эксперыментальнай пляцоўкай для рэалізацыі , якая была прынята на Міністэрскай канферэнцыі ЭПВА 14-15 траўня ў г. Ерэване. Новы праект дапамог бы ініцыяваць доўгачаканыя рэформы «знізу». Як адзначаюць эксперты, часам праводзіць рэформы прасцей і больш эфектыўна з нуля (= стварэння універсітэта на новых прынцыпах), чым спрабаваць пераламіць сістэмную інстытуцыйную інэрцыю (рэфармаваць ўніверсітэты з традыцыямі). Паказальны ў гэтым плане вопыт Казахстана і Расіі, дзе два новых універсітэта (Універсітэт Назарбаева і НДУ ВШЭ) сталі ініцыятарамі, правадырамі і папулярызатарамі інавацый у адукацыі, якія сёння пазітыўна ўплываюць на ўсю сістэму вышэйшай адукацыі.
Даследчы універсітэт
Адной з такіх інавацый з`яўляецца дамінанта даследчага складніка. Нацыянальны даследчы універсітэт (або яго аналагі) - гэта еўрапейскі і глабальны трэнд, які закліканы спрыяць пабудове постіндустрыяльнай эканомікі, заснаванай на ведах. Для вырашэння гэтай задачы ў Еўропе быў створаны новы фінансавы інструмент (7-я рамачная праграма FP7) і новыя формы міжінстытуцыянальных супрацоўніцтва (Ліга еўрапейскіх даследчых універсітэтаў, Еўрапейскі інстытут тэхналогій). У рэгіёне постсавецкіх краін, якія не ўступілі ў ЭС і з`яўляюцца бліжэйшымі суседзямі Беларусі (па геаграфічнаму становішчу і стане сістэмы вышэйшай адукацыі на момант распаду СССР) назіраюцца аналагічныя тэндэнцыі. У гэтым плане паказальныя праведзеныя за мінулыя 5 гадоў рэформы сістэмы вышэйшай адукацыі ў Казахстане, Украіне і Расійскай Федэрацыі.
Беларусь таксама неаднаразова выказвала намер ўбудавацца ў глабальны, агульнаеўрапейскі і рэгіянальны трэнд (што знаходзіць сваё адлюстраванне ў шэрагу праграм, накіраваных на інавацыйны шлях развіцця ў цэлым і развіццё навукова-даследчай складнікам вышэйшай адукацыі, у прыватнасці). У лістападзе 2013г. з`явіўся нават праект Акадэмічнага універсітэта, створаны ў сценах Акадэміі навук Беларусі. Аднак, недахоп разумення важнасці стварэння Даследчага універсітэта для Беларусі і дэфіцыт неабходных для гэтага фінансавых рэсурсаў не дазволілі рэалізаваць яго. Між тым, адсутнасць у Беларусі інавацыйных навукова-адукацыйных праектаў, негатыўна адбіваецца на раскрыцці патэнцыялу чалавечага капіталу Беларусі і эканамікі дзяржавы. Гэта ініцыюе адток таленавітай моладзі і крэатыўных асоб з краіны (па выніках 2014г. колькасць персаналу навуковых кадраў ўпаў да рэкорднага мінімуму 90-х - 27 тыс. чалавек!) і блакіруе мадэрнізацыю эканомікі. Сёння, калі рэсурсы нафтаарыентаванай эканомікі ужо вычарпаны, адсутнасць мадэрнізацыі азначае пагрозу суверэнітэту: Беларусь, пазбаўленая інавацыйнага і перспектыўнага будучага, зробіцца лёгкай здабычай у рамках рознага роду каланіяльных праектаў. У гэтым плане даследчы універсітэт - гэта шанец у поўнай меры раскрыць чалавечы капітал Беларусі і тым самым забяспечыць ёй новую, сапраўды самастойную, прагрэсіўную і прывабную будучыню.
Сеткавая формы адукацыі – лекі ад унутранай дэзінтэграцыі і знешняй ізаляцыі
Істотнай праблемай беларускай сістэмы вышэйшай адукацыі з`яўляецца ўнутраная дэзінтэграцыя і знешняя ізаляцыя. На адносна невялікай тэрыторыі, якая дазваляе за лічаныя гадзіны перамяшчацца ва ўсе буйныя гарады Беларусі, склалася жорстка цэнтралізаваная, замкнёная і слаба узаемазвязаная сетка вышэйшых навучальных устаноў, кожная з якіх уяўляе сабой зацікленую на свой горад акадэмічную і навуковую супольнасць, якая адрыньвае ўсё «ня сваё” (ідэі, кадры і нават фінансы). У найбольш адкрытым для узаемасувязяў з навакольным светам цэнтры (Мінск) пры гэтым знаходзіцца 50% ад агульнай колькасці ВНУ, больш за 30% студэнтаў і больш за 65% навуковых арганізацый. Парадаксальна, але факт – геаграфічна самыя заходнія універсітэты Беларусі часам з`яўляюцца найменш інтэграванымі ў еўрапейскую адукацыйную прастору. А ўся адукацыйная сістэма ў цэлым ўпарта і паслядоўна ізалюецца ад знешняй (рэгіянальнага і глабальнага) адукацыйнай прасторы. Ўступленне Беларусі ў Балонскі працэс, вядома, можа ажывіць акадэмічную мабільнасць, але далёка не факт, што гэта адбудзецца на самай справе і ў дачыненні да ўсіх груп акадэмічнай супольнасці. Праект нацыянальнага універсітэта мог бы быць першапачаткова зарыентаваны на сеткавую мадэль адукацыі. Сеткавая мадэль адукацыі забяспечвае магчымасць асваення навучэнцамі зместу адукацыйнай праграмы з выкарыстаннем рэсурсаў некалькіх устаноў адукацыі, у тым ліку арганізацый замежных дзяржаў (як на Захадзе, так і на Усходзе). У рэалізацыі адукацыйных праграм з выкарыстаннем сеткавай мадэлі нароўні з установамі адукацыі таксама могуць удзельнічаць навуковыя арганізацыі, прадпрыемствы, прававыя і іншыя арганізацыі трэцяга сектара. Сеткавая дамінанта дазваляе разглядаць новы праект у якасці драйвера як больш глыбокай інтэграцыі цяпер раз`яднаных адукацыйных устаноў унутры Беларусі, так і інтэрнацыяналізацыі у знешні свет (перш за ўсё, еўрапейскую адукацыйную і навуковую прастору).
E-learning – адукацыя 21 стагоддзя
Па дадзеных экспертаў, тэмпы развіцця дыстанцыйнай (электроннай) адукацыі (E-learning) б`юць усе рэкорды (штогадовы прырост анлайн-курсаў толькі ў ЗША складае 47%) і цяпер з`яўляецца канкурэнтаздольным на глабальным рынку адукацыйных паслуг. Больш за тое, мяркуецца, што ў бліжэйшыя 20 гадоў E-learning выцесніць з рынку класічныя ўніверсітэты. На жаль, Беларусь аказваецца на абочыне гэтага працэсу. Нясмелыя спробы ўкараніць дыстанцыйны элемент у адукацыйны працэс не стварылі ніводнага адукацыйнага прадукту, прывабнага ў рэгіянальнай (не кажучы ўжо аб глабальнай) адукацыйнай прасторы. Да гэтага часу адсутнічае нарматыўна-прававая рэгламентацыя адносін, звязаных з атрыманнем дыстанцыйнай адукацыі. Новы праект мог бы дапамагчы Беларусі асвоіць гэтую прастору і заняць на рынку дыстанцыйнай адукацыі сваю нішу. У адваротным выпадку Беларусь рызыкуе апынуцца неканкурэнтаздольнай ў электроннай адукацыйнай прасторы і страціць яго назаўсёды. У рамках праекта нацыянальнага універсітэта дыстанцыйная дамінанта мае сваю прагматычную і лагістычную перавагу: дыстанцыйная адукацыя танней (на 30-40%), яна лягчэй акупляецца і дае магчымасць удзельнічаць у адукацыйным праекце усім жадаючым (незалежна ад мейсца знаходжання) ў гнуткім і індывідуалізаваным рэжыме.
Пасляслоўе
Ва ўмовах абмежаванасці артыкула мы адзначылі толькі некаторыя моманты, істотныя для пераасэнсавання праекта нацыянальнага універсітэта. Пералік праблемных, істотных і перспектыўных (прыярытэтных) накірункаў развіцця можна працягнуць, а формы рэалізацыі праекта канкрэтызаваць, але пры гэтым не варта забываць пра самае галоўнае: закладам паспяховага адукацыйнага праекта з`яўляюцца тры рэчы – фінансы, кадры і менеджмент. Ні дзяржава, ні разрозненыя альтэрнатыўныя структуры ў Беларусі і за яе межамі паасобку не ў стане акумуляваць дастатковую колькасць сродкаў і рэсурсаў для рэалізацыі амбіцыйнага праекта нацыянальнага універсітэта. Поспех магчымы толькі пры ўмове кансалідацыі ўсіх наяўных намаганняў і акумуляцыі усіх сродкаў і рэсурсаў.
Обсудить новость на Форуме