03:00 26.03.2012 | Все новости раздела "Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)"
Голубеў: Дзяржава прызнавала, што БНР — гэта наша гісторыя
Доктар навук, гісторык Валянцін Голубеў распавёў Еўрарадыё, чаму ў Беларусі так і не нарадзіўся свой Дзюма і назваў самае выбуховае гістарычнае адкрыццё.
Еўрарадыё: У савецкія часы шмат навукоўцаў абаранялі дысертацыі па гісторыі кампартыі, а якія тэмы для гісторыкаў цяпер у ТОПе?
Валянцін Голубеў: У савецкія часы былі дзве папулярныя тэмы. Неабходныя тэмы для ўлады. Першая – гісторыя рэвалюцыі і гісторыя той партыі, якая прыйшла да ўлады. А другая – тэмы сацыяльна-эканамічнай гісторыі з пункту гледжання марксізму-ленінізму. Такім чынам, на першы план было пастаўлена праслаўленне партыі, якая перамагла і сацыяльна-эканамічнае абгрунтаванне таго, што яны правільна зрабілі. Калі знік Савецкі саюз, калі ўтварылася незалежная Беларусь, пачаўся адыход ад гэтых пытанняў. Партыйнае пытанне адхілілася. Навукоўцы звярнуліся да пытанняў культуры, да пытанняў адносінаў з нашымі суседзямі, пытанняў вайсковай гісторыі. І ўсе тэмы, якія раней забаранялася вывучаць. Тое, што потым назвалі белымі плямамі ў гісторыі. Гэта і гісторыя ВКЛ, уваходжання Беларусі ў склад Расійскай імперыі, і тыя злачынствы, якія рабіла савецкая ўлада на тэрыторыі Беларусі.
Еўрарадыё: А што зараз адбываецца ў гістарычнай навуцы?
Валянцін Голубеў: Цяпер у нас адбываецца трэцяя хваля развіцця гістарычнай навукі. Яна ўжо ўлічвае і тое негатыўнае, што было ў савецкія часы і тое, што было на хвалі эйфарыі, калі мы атрымалі незалежнасць. Бо перахлёстванні ніколі не добрыя. Могуць быць розныя меркаванні, але яны мусяць быць заснаваныя на фактах. Цяпер нашы навукоўцы ўжо могуць спакойна аналізаваць нашы былыя адносіны з літоўцамі ў ВКЛ, з палякамі – у складзе Рэчы Паспалітай, з расіянамі – у складзе Расійскай імперыі. Добра, што зніклі з навуковых тэкстаў няправільныя, абразлівыя выказванні. Цяпер няма, як было ў Савецкім саюзе, патрэбных для дзяржавы тэм. Задачы, якія ставяцца з боку дзяржавы – прыкладныя. Напрыклад, сёння кажуць, што мы сябруем з усходнім суседам, і з’яўляецца маса артыкулаў, а то і больш сур’ёзных прац, дзе пішуць пра роднасць, адзінства, пацалункі. Потым адно-два выказванні крышку не такія, і тыя ж самыя людзі ўжо могуць пісаць, што мы не так іх і любім, як ім бы таго хацелася. Навука не павінна абслугоўваць дзяржаву, уладу, структуры, якія б яны не былі.
“Архівы былых рэпрэсіўных устаноў закрытыя для даследчыкаў”
Еўрарадыё: А ці засталіся белыя плямы ў гісторыі і з якіх прычынаў?
Валянцін Голубеў: Белыя плямы ў гісторыі будуць заўсёды. Яны бываюць з розных прычынаў. Бывае, вельмі цяжка знайсці гістарычныя крыніцы. Я два гады таму абараніў доктарскую. Займаўся пытаннем сельскай абшчыны ў XVI-XVIII стагоддзях у Беларусі. Сцвярджалася, што ў нас гэтай абшчыны не было. Ва ўсім свеце была, а ў нас – не. Аказваецца, што не было адпаведных крыніц навідавоку. Іх трэба было шукаць па ўсіх архівах. Гэтым я займаўся 25 гадоў. Другая справа – калі крыніцы закрытыя для даследчыкаў. У 1990-х гадах, калі я быў дэпутатам Вярхоўнага савета, мы настойвалі, каб былі адкрытыя архівы КДБ і МУС. Архівы тых часоў, калі ў нас былі масавыя рэпрэсіі. На жаль, я не пайшоў тады і не нарабіў сабе копій у архіве. Быў упэўнены, што працэсы дэмакратыі ўжо незваротныя. І калі не кожны чалавек, але даследчык, з Акадэміі навук, можа пайсці і паглядзець гэтыя архівы. Не павінна быць у грамадстве закрытых пытанняў, тым больш пра тое, што было раней. Але сёння архівы гэтых устаноў, рэпрэсіўных устаноў, якімі яны былі ў савецкі час, зноў закрытыя. Мы так і не напісалі дакладна гісторыю 1930-40-х гадоў. Мы не ведаем, ці сапраўды была арганізацыя “Саюз вызвалення Беларусі”, за якую масава саджалі навукоўцаў, літаратараў, паэтаў, палітычных дзеячаў. Мы не ведаем – гэту арганізацыю прыдумаў НКУС, ці яна сапраўды была. Калі яна была напраўду, нам трэба ганарыцца гэтым, тымі людзьмі, якія рыхтавалі выхад Беларусі з саюза ў тыя страшныя, сталінскія часы. Калі гэта правакацыя, то таксама трэба гаварыць, што людзі пацярпелі ні за што. Бо гісторыя – настаўніца жыцця. Калі мы ўбачым, што у мінулым былі такія правакацыі ад улады, то мы можам разлічваць, што гэта можа быць кожны дзень. І ў нас, і ў іншых краінах – гэта мусіць быць перасцярогай.
Еўрарадыё: Якое месца ў сённяшняй гістарычнай навуцы займае ідэалогія і якое месца яна павінна займаць?
Валянцін Голубеў: Пра тое, ці мусіць быць дзяржаўная ідэалогія, размаўлялі ў многіх краінах, размаўляюць і па сёння. Людзі маюць права думаць па-рознаму. Нармальна, калі існуе некалькі пунктаў гледжання. Краіну павінна нешта аб’ядноўваць, але гэта мусіць быць нацыянальная ідэя. У нармальных краінах гэта ёсць. Але гэта не загадваецца зверху і не распісваецца, як ты павінен любіць сваю краіну. Нельга людзей заганяць у строга вызначаныя рамкі, асабліва ідэалагічныя.
“Расіяне казалі, што мы – рускія, толькі сапсаваныя палякамі. А палякі, што нас сапсавалі расіяне”.
Еўрарадыё: Ці можна напісаць падручнік па гісторыі без усялякай ідэалогіі? І хто гэта мусіць рабіць: беларусы ці не?
Валянцін Голубеў: Напісаць падручнік можна, але тое, што ён будзе дакладна правільны – наўрад ці атрымаецца. Я лічу, што павінна быць некалькі такіх падручнікаў. Хто павінен напісаць такую гісторыю? Мяркую, беларускія даследчыкі, бо яна мусіць быць напісаная з беларускага пункту гледжання. Мы пачыналі з таго, што нашу гісторыю пісалі альбо палякі, альбо расіяне. Палякі гаварылі, што мы амаль палякі, толькі сапсаваныя расіянамі. А расіяне, што амаль рускія, толькі сапсаваныя палякамі. Толькі мы можам ацаніць тое, што было і зрабіць правільныя высновы. Суседзі заўсёды падкажуць так, як выгадна ім.
Еўрарадыё: А ці шмат чаго змянілася ў гістарычнай навуцы з савецкага часу?
Валянцін Голубеў: Змянілася шмат. Ужо ёсць усведамленне, што не трэба адмаўляцца ад непапулярных тэм. Цікава даследаваць вайну: парэзалі, забілі, перамаглі. Абвінаваціць кагосьці. Гэтыя пытанні цікавыя, але яны доўга не жывуць. Важна даследаваць працэсы, якія адбываліся. Кандыдацкія, доктарскія, якія цяпер абараняюцца – высокага ўзроўню. Нядаўна ўсе абмяркоўвалі выступ кіраўніка краіны, які сказаў, што дысертацыя павінна вырашаць праблемы еўрапейскага ўзроўню. Але вырашыць пытанне беларускай гісторыі, не значыць вырашыць еўрапейскую праблему. Можна напісаць працу па вывучэнні гісторыі аднаго горада. І такая праца патрэбная. Але гэта праца лакальнага ўзроўню. Таму я мяркую, што ў адносінах да гуманітарных навук крытэрыі мусяць быць іншымі. Што да суседзяў. Цяпер расійская навука адкрыта прызнае, што Расійская імперыя – была імперыяй, што Савецкі саюз таксама быў імперыяй. І нават цяпер гэта імперыя, і будзе такой, толькі калі будзе пашырацца. Што Беларусь даследавала глыбей за суседзяў? Гэта гісторыя Айчыннай вайны. Значна лепш даследавана, чым дзе-небудзь. Але даследавана не ўсё. Я не магу зараз прачытаць працу, заснаваную на фактах аб пачатку вайны. Чаму за тыдзень быў заняты Мінск, чаму да канца жніўня была занятая ўся Беларусь? Чаму генерал Паўлаў не даў загаду даваць адпор немцам? Чаму яго адклікалі ў Маскву і расстралялі без разбору? Гэтыя пытанні ёсць. Пытанні геройства, партызанаў больш даследаваныя.
Еўрарадыё: Ці ёсць у нас сёння гістарычная мастацкая літаратура высокага ўзроўню, узроўню Генрыха Сянкевіча, напрыклад?
Валянцін Голубеў: Я адразу магу назваць Уладзіміра Арлова. Яго першая кніга – “Таямніцы полацкай зямлі” ў 1990-я была падручнікам, які многім раскрываў вочы на нашае мінулае. Гэта такая нават агітацыйная літаратура. Але захапляльных кніг, як Дзюма пісаў у Францыі, як Сянкевіч ў Польшчы, такога ў нас няма. Акрамя “Чорнага замка Гальшанскага” Караткевіча. Але сюжэтаў багата. Я, на жаль, не змог бы так напісаць. Калі студэнты чытаюць навуковую літаратуру, яны працуюць, калі мастацкую – адпачываюць. На жаль, няма пакуль такіх кніг. Няма яшчэ чалавека з такой божай іскрынкай.
“Я тры гады жыў на 500 тысяч ў месяц”
Еўрарадыё: Наколькі сёння перспектыўна быць даследчыкам?
Валянцін Голубеў: Я вельмі хацеў, каб мой малодшы сын пайшоў у навуку. Ён скончыў гістарычны факультэт і мне хацелася перадаць яму свае напрацоўкі, і архіўныя матэрыялы. Ён сказаў: “Тата, я не хачу быць такім бедным як ты”. Навукай зараз займаюцца тыя, хто любіць навуку. Прызнаюся, тры гады я быў у дактарантуры. Стыпендыя дактаранта – 500 тысяч. Я тры гады жыў на 500 тысяч у месяц. Узгадаў студэнцкія часы. Не купляў піва, газеты не купляў. Бо 1,5 тысячы – гэта ўжо былі грошы. Але гэта прымушае сканцэнтравацца. Навукоўцу майго ўзроўню прасцей. Даплачваюць за ступень, за званне, за стаж. Узровень аплаты навукоўцаў на Захадзе і ў нас розны. У Жэнеўскім універсітэце прафесар чытае ў тыдзень адну лекцыю на дзве гадзіны. А атрымлівае ў дзясяткі разоў больш, чым у нас.
Еўрарадыё: Якое за апошні час было самае выбуховае адкрыццё ў гістарычнай навуцы?
Валянцін Голубеў: У апошнія часы я бачу толькі тое, што ў нас адбываецца шмат пераасэнсаванняў. Два гады таму ў Савецкай Беларусі прайшоў круглы стол па пытаннях БНР і падзеях 25 сакавіка 1918 года. І мне было вельмі прыемна, што і галоўны рэдактар, і дырэктар Інстытута гісторыі прызналі, што БНР – гэта нашая гісторыя. Што нашы палітыкі ў тыя часы змаглі заявіць пра беларускія інтарэсы. І прызналі, што гэтая дата важная і для навукоўца, і для дзяржавы. І вось тое, што гэта было ўпершыню адкрыта, на дзяржаўным узроўні сказана – вельмі важна.
Еўрарадыё: Ці шмат навуковых дысертацыяў абараняюць у год?
Валянцін Голубеў: Па вялікаму рахунку трэба больш. Трэба больш, і мы зараз пачынаем гэта адчуваць. Напрыклад, трэба маса рэцэнзентаў пры абароне, якія былі б дактарамі навук па спецыяльнасці, і мы іх не набіраем. Малавата ў нас зараз абараняецца. Па гуманітарных пытаннях: два-тры чалавекі на год.
“Скарына прыдумаў першыя правілы дарожнага руху”.
Еўрарадыё: Якімі тэмамі цікавяцца студэнты і ці шмат з іх потым працягвае займацца навукай?
Валянцін Голубеў: Апошнія гады хістанні ў праграмах прывялі да таго, што зацікаўленасць стала меншая. Гэта не тычыцца гістарычнага факультэта. Туды ідуць людзі, якія хочуць займацца гісторыяй, навукай. І тое, узровень падрыхтаванасці са школы цяпер меншы, чым быў пяць гадоў таму. На гістарычным факультэце БДУ, студэнты самі вызначаюць, чым займацца.Кожны ідзе на сваю кафедру. Але, калі параўноўваць з Еўропай, мы матэрыяльна менш забяспечаныя. Калі б дзяржава хаця б аспірантам пачала даваць камандзіроўкі за мяжу – узровень кандыдацкіх і доктарскіх быў бы вышэйшы.
: Можа прыгадаеце які-небудзь кур’ёзны выпадак з іспытаў, ці з абароны курсавой?
Валянцін Голубеў: Практычна не бывае такога, каб не пасмяяўся. З апошняга. У хлопца на іспыце спытаў: калі Мінск быў вызвалены ад немцаў? Той кажа: “9 траўня 1945 года”. Кажу: “Спачатку дайшлі да Берліна, а потым вярнуліся?”. Той адказвае: “Так”.
Спадабаўся анекдот маёй калегі. Яна ў студэнтаў Педагагічнага ўніверсітэта спыталася: “Чым знакаміты Скарына?”. Яны адказалі: “Ён прыдумаў першыя правілы дарожнага руху, бо прыдумаў малую падарожную кнігу!” На гістфаку такога не бывае. А на астатніх факультэтах мы вывучаем гісторыю ў кароткім аб’ёме. Таму, часам, нашы выпускнікі прайграюць у інтэлектуальных размовах, спрэчках сваім калегам з Літвы, Украіны, Расіі, Польшчы. Не кажучы ўжо пра французаў, немцаў, якія абавязаны вывучыць сваю гісторыю. А мы, на жаль, вучым яе мімаходзь.
Обсудить новость на Форуме