19:15 01.11.2011 | Все новости раздела "Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)"
Эканаміст Леанід Заіка прааналізаваў памылкі Нацбанка і ўрада, якія, на яго думку, каштавалі кожнаму беларусу 3 тысяч долараў...
Эканаміст прааналізаваў памылкі Нацбанка і ўрада, якія, на яго думку, каштавалі кожнаму беларусу 3 тысяч долараў і прывялі да трохразовага збяднення.
Чаго каштавала беларусам несвоечасовая дэвальвацыя? Як зарабіць рэальныя грошы на крызісе, якога яшчэ не было? Колькі гадоў жыцця мы страцілі праз няўрымслівыя дзеянні фінансавых ўладаў краіны? Хто будзе прыватызаваць беларускія прадпрыемствы, і як нам не ператварыцца ў наймітаў для больш багатых суседзяў? Пра гэта і пра шмат што іншае мы размаўляем з эканамістам Леанідам Заікам.
Еўрарадыё: Ці можна сказаць, што Беларусь пачала рабіць захады для выхаду з крызісу? Як на маю думку, цалкам верагодна, мы працягваем апускацца ўсё глыбей і глыбей…
Леанід Заіка: Я б увогуле не стаў ужываць у дачыненні да нашай сітуацыі такі моцны выраз, як “валютны крызіс”. На маю думку, гэта звычайны тупік манетарнай палітыкі. То бок, насельніцтва ўспрымае тое, што адбываецца, як крызіс. А насамрэч, у цяперашні час мы пераадолелі самы звычайны непрафесіяналізм, які назіраўся з пачатку года. Практычна не забяспечвалася раўнавага паміж грашовымі плынямі. Браць на сябе рашэнне баяліся ўсе. Аляксандр Лукашэнка сказаў, каб у Нацбанку ўсё вырашалі самі. І гэтая поўная свабода аказалася абсалютна бездапаможнай.
Кошт пытання: 3-разовае зніжэнне ўзроўню жыцця беларусаў. То бок, наша кіраўніцтва грашовых уладаў, кіраўніцтва Нацбанка добра падвучылася за апошнія паўгода за нашы грошы. А казаць пра аздараўленне ўсёй грашовай сістэмы пакуль што зарана.
“Прэзідэнта можна пераканаць прафесійна”
Еўрарадыё: Кіраўнік місіі МВФ у Беларусі Крыс Джарвіс, разважаючы пра перспектывы рэформаў у нашай краіне, сказаў, што яны абавязкова мусяць быць ухваленыя прэзідэнтам. Так што я б не казаў так упэўнена наконт таго, што нашы манетарныя ўлады валодаюць свабодай дзеяння.
Леанід Заіка: У любой краіне любой кіраўнік, ці каманда кіраўнікоў з урада і Нацыянальнага банка, калі яны прафесіяналы, здолеюць пераканаць каго заўгодна. Нават Бога. Я ведаю, што Аляксандра Лукашэнку можна пераканаць прафесійна. Гэта я ведаю з асабістага досведу. Але калі людзі баяцца згубіць пасаду, баяцца ісці на элементарныя неабходныя захады, — атрымліваецца тое, што было ў нас апошнімі месяцамі.
А наконт МВФ, рэформаў і крэдытаў. Сёння сама канцэптуалізацыя рэформ стала іншай. У 1990-я існаваў так званы Вашынгтонскі кансенсус. Гэта пра тое, што неабходныя лібералізацыя, прыватызацыя, фінансавая стабілізацыя і г.д. Але гэта ўсё апынулася не вельмі моцным. І прыйшло разуменне, што неабходныя захады, якія вядуць да змянення сацыяльнай, сацыяльна-палітычнай, палітыка-эканамічнай сітуацыі, інстытутаў грамадства, судовай сістэмы. Гэта вялікі набор дзеянняў. Але Беларусь сёння не можа рабіць істотных крокаў па змяненні інстытуцыянальнага асяроддзя. Бо наша краіна засяродзілася на канцэпцыі сацыяльна арыентаванай эканомікі, і гэта прынесла нам вялікія страты. Якая сацыяльна арыентаваная эканоміка, калі ўрад за паўгода ў 3 разы зменшыў прыбыткі насельніцтва? Ну хто адкажа, што гэта за сацыяльна арыентаваная эканоміка?
“Для каго рабіць прыватызацыю, для замежнікаў?”
Еўрарадыё: Улады спрабуюць змякчыць падзенне. Павышаюцца стыпендыі, напрыклад.
Леанід Заіка: Індэксацыя заробкаў, стыпендыяў і пенсіяў вядзе да “Сабеса”… Вось адна лічба: у савецкія часы 50% беларусаў атрымлівалі сацыяльныя трансферты. Гэтая лічба захавалася да нашых дзён. А так жыць нельга! Самы просты варыянт: вырашыць, што ў краіне будзе падтрымка для 15% насельніцтва. Астатнія 85% — лётайце, плавайце, стварайце прадпрыемствы. Стварайце свой бізнэс, а пасля набывайце яхты! Патрэбны драйв. Гэта больш важна, чым рэформы. Але гэта згублена.
Еўрарадыё: Мне здаецца, што драйв мог бы прыйсці разам з пачаткам прыватызацыі.
Леанід Заіка: У нашага нацыянальнага капіталу 2/3 актываў згублена. Для каго рабіць прыватызацыю, для замежнікаў?
Еўрарадыё: То бок, прыватызацыя ў нашых умовах была б хутчэй памылкай?
Леанід Заіка: Па-першае, у Беларусі страціла ў кошце працоўная сіла. Яна зараз у 4 разы таннейшая, чым у Расіі, і ў 2 разы таннейшая, чым у Казахстане. То бок, мы маем справу з краінай, якая страціла 2/3 ВУП у доларавым эквіваленце, і дзе адбылася дэкапіталізацыя і 2/3 сваіх актываў страціў нацыянальны бізнэс... Насельніцтва ў прыватызацыі ўдзельнічаць не можа. Ну, “Белтрансгаз”, натуральна, трэба прадаць, бо ён нам не патрэбны. Расія з немцамі робіць Nord stream, і як зробіць — усё, нашы трубы — гэта проста так. Я, праўда, не разумею, навошта 2,5 мільярда долараў, якія мы можам за “Белтрансгаз” атрымаць, змяшчаць у золатавалютныя рэзервы. Гэта ж 10 аўтамабільных заводаў, якія мы маглі б пабудаваць і пасля закідваць Казахстан, Узбекістан, Туркменістан і г.д. аўтамабілямі. Якімі заўгодна, хаця б ё-мабілямі. Калі Беларусь не створыць нацыянальны капітал, нам будзе наканавана стаць наёмнымі працаўнікамі.
Кошт дэвальвацыі
Еўрарадыё: Дарэчы, ці можна ацаніць страты, якія беларуская эканоміка панесла праз нежаданне Нацбанка рабіць рашучыя захады і адкладанне дэвальвацыі?
Леанід Заіка: Гэта вельмі лёгка. Раней, пры курсе долара ў 3 тысячы наш валавы ўнутраны прадукт даходзіў да $60 мільярдаў. А цяпер курс упаў амаль у 3 разы, і наш ВУП можа быць на ўзроўні $20 мільярдаў. Да канца года што-небудзь яшчэ дакруціцца і пракруціцца, таму крыху дададзім да яго. У выніку сума стратаў можа быць каля 30 мільярдаў долараў. Вось гэта і ёсць страты ад усіх аспектаў няўдала праведзенай дэвальвацыі беларускага рубля і інфляцыі, якая прагрэсуе на гэтай аснове.
Цяпер па насельніцтве. На пачатку года, згодна з рашэннем Усебеларускага сходу, людзі ў Беларусі атрымлівалі сярэдні заробак у $500. Сёння заробак — 200 долараў. То бок, на кожнага працаўніка страты склалі па 300 долараў, ці 3600 долараў за год. Далей. Калі сям’я трымала ў банку 10 тысяч долараў у беларускіх рублях, яна згубіла практычна 6 тысяч 600 долараў. Кожны можа пералічыць. І бізнэс згубіў… Гэта ўсё ўкладаецца ў 30 мільярдаў долараў, пра якія мы казалі вышэй.
Еўрарадыё: Надзея Ермакова казала таксама пра псіхалагічныя страты, якія панесла беларуская эканоміка…
Леанід Заіка: Тут асноўныя страты звязаныя з беларускім рублём. Кожная грашовая адзінка ў кожнай краіне выконвае 5 функцыяў, сярод якіх вельмі важныя — мера коштаў і сродак ашчаджання. А мы давер да беларускага рубля апусцілі на самы нізкі ўзровень. То бок, ён функцыю меры кошту цягам паўгода ўвогуле не выконваў… Да таго ж, мы дапусцілі даларызацыю эканомікі. А ва ўмовах хаджэння больш дасканалых грашовых адзінак — долараў, еўра — нацыянальная валюта ператвараецца ў сурагат.
Давер абсалютна падарваны. Звычайна яго аднаўляюць ці вельмі доўга, ці змяняючы ўсю грашовую палітыку. Я, напрыклад, ужо доўгі час кажу пра тое, што нам неабходная дэнамінацыя. Яшчэ адзін спосаб — паступовы пераход да залатога стандарту. Не ведаеце, як? Запытайцеся ў кітайцаў, якія збіраюцца пераходзіць на залаты юань. Яны заўжды рады падзяліцца досведам.
Еўрарадыё: Рубель — не юань.
Леанід Заіка: Рубель ужо фактычна знік, набыць на яго што-небудзь вы не зможаце. А вось калі закрэслім 4 нулі… Вельмі цікавая рэч атрымаецца: хлеб будзе каштаваць недзе 20 капеек. Дзясятак яек — ад 80 капеек да 1 рубля. Вараная кілбаса — 2-2,5 рублі… Што гэта такое, як вы думаеце?
Еўрарадыё: Савецкі саюз.
Леанід Заіка: Гэта СССР 1980-х гадоў. Усё абсалютна вярнулася. Ну і зарбоак будзе 180-190 рублёў… Хочацца спытацца ва ўладаў: што вы зрабілі за 30 гадоў? Нічога! Усё як было ў Савецкім саюзе, так і засталося… Таму, калі пералічваць страты, нельга забывацца і пра гэтыя страчаныя 30 гадоў.
“У Беларусі назіраецца абсалютны кадравы застой”
Еўрарадыё: Ці ёсць у Беларусі антыкрызісная каманда, якая магла б эфектыўна супрацьстаяць эканамічным крызісам?
Леанід Заіка: Патэнцыял ёсць. І я казаў Уладзіміру Макею, што ў Беларусі неабходна стварыць “Каманду 100”, і мы можам знайсці маладых, але ўжо дасведчаных людзей для яе. Іх шмат у бізнэсе — добрыя спецыялісты, якія выдатна сябе адчуваюць у практыцы. А што тычыцца ўрада, дык той жа міністр эканомікі ў нас вельмі канструктыўны. Таму каманду можна было б зрабіць.
Еўрарадыё: Але ніхто не зрабіў.
Леанід Заіка: Гэта яшчэ адна наша праблема. Вось, паглядзіце: у нас прэм’ер-міністр — гэта чалавек, які ўжо шмат папрацаваў. Ён стаміўся, яму цяжка… Я даўно ведаю Міхаіла Уладзіміравіча, і гэта натуральна, што яму нашмат лепш было б зараз адпачываць на моры, падарожнічаць… І спадарыні Ермаковай, прызначанай старшынёй Нацбанка, таксама цяжка. Бо, калі цябе вучылі таму, што такое бухгалтарскі ўлік (а яна стартавала з гэтай спецыяльнасці), пасля зразумець, што такое макраэканоміка, калі ты ўжо склаўся як прафесіянал і знаходзішся на вяршыні кар’еры, вельмі і вельмі цяжка.
Еўрарадыё: Вы лічыце, што Беларусі трэба рэзка ўзяць курс на амаладжэнне ўраду і дзяржаўных органаў?
Леанід Заіка: Не так усё проста. У Беларусі назіраецца абсалютны кадравы застой. І нават калі малады чалавек прыходзіць працаваць ва ўрад — таленавіты малады чалавек, які добра заканчвае ўніверсітэт, атрымлівае вышэйшыя адзнакі — праз паўгода ператвараецца ў шараговага супрацоўніка якога-небудзь міністэрства. Шэры позірк, бессэнсоўныя рухі… Праблема ў тым, што ў краіне няма цікавасці да добрай эканамічнай тэорыі. Тыя чыноўнікі, якія зараз вы ўрадзе, вывучалі марксізм. Прычым вывучалі яго дрэнна. А што прыйшло на змену? Лібералізм? Не. Кейнсіанства? Яно стыхійнае і ёсць. Сацыяльна-дэмакратычныя эканамічныя меркаванні? Таксама не… Атрымаўся мікс, гэтакі постмадэрн. І ў выніку не толькі ўрад, але і ўвесь навуковы кантынгент, які ўрад падсілкоўвае, апынуўся вельмі сумнеўным. Эканамісты, якія сядзяць ва ўніверсітэтах, спачатку баяліся размаўляць, а цяпер баяцца думаць.
Хопіць! Ніякіх больш крэдытаў!
Еўрарадыё: Тым не менш, нашы чыноўнікі вельмі часта кажуць пра тое, што іх рашэнні вывераныя і пралічаныя.
Леанід Заіка: Прынцыповай памылкай, якая была “пралічаная” апошнія 3 гады — жаданне трымаць абменны курс рубля на адным узроўні. І гэта пры дэфіцыце гандлёвага балансу ў 10 мільярдаў долараў за год! А ў Беларусі абменны курс — гэта паказчык працы ўсёй эканомікі. Таму яго трэба было дэвальваваць на 1,5-2% за месяц. А мы рабілі наадварот: бралі крэдыты на яго падтрыманне. Больш за 3 мільярды ад МВФ… Цяпер яшчэ нешта хочуць узяць. Хопіць! Ніякіх больш крэдытаў!
Еўрарадыё: Абысціся без крэдытаў можа дапамагчы біржа? Яна ж у верасні нават пачала папаўняць беларускія золатавалютныя рэзервы!
Леанід Заіка: У сусветнай эканоміцы, асабліва ў невялікіх краінах, развіццё інтэрнэта прывяло да таго, што функцыі біржы і нават частку функцый цэнтральнага банка выконвае глабальнае сеціва. Мяне вельмі цешыла тое, што ў нас адбывалася, калі ў інтэрнэце пачалі з’яўляцца заяўкі на пакупку і продаж валюты. Гэта выдатна! Гэта будучыня таго, што ў нас адбываецца. Валютныя і рублёвыя плыні можна фарміраваць вельмі хутка, і тут могуць удзельнічаць віртуальныя пляцоўкі. Ды і наша біржа, па сутнасці, амаль віртуальная. Гэта некалькі камп’ютараў і пара назіральнікаў, якія думаюць, падтрымаць курс, ці не.
І можна было б увогуле не чапаць біржавыя таргі. Я б не перашкаджаў ім, пакуль курс не дасягнуў бы аб’ектыўнай велічыні, што збалансавала б плыні экспарту і імпарту. У нас жа там пакуль разлом. Карацей, я б стымуляваў з’яўленне шматлікіх пляцовак для гандлю валютай.
Таксама, на маю думку, у Беларусі цалкам магчымы мульцівалютны зварот. Людзі нашы маюць дэбетавыя карткі, праз якія ідзе нармальны перавод грошай, канвертацыя… Па сутнасці, гэта ўжо сусветны рынак. У нас малая адкрытая эканоміка і, па вялікім рахунку, нам беларускі рубель не патрэбны. Нацыянальная валюта — гэта цацка, у якую гуляюцца ўлады маленькіх краін. А сапраўднымі грошамі, як вызначыў класік, з’яўляюцца золата і срэбра.
Як зарабіць на валютным крызісе?
Еўрарадыё: Як беларусы могуць скарыстацца дэвальвацыяй?
Леанід Заіка: Вельмі проста. Напрыклад, у Мінску ўлетку ляжала рэдзька па 24 тысячы. Было напісана, што з Германіі. Бабулі! Вы ж канкурэнткі, вы ўсіх гэтых немцаў пакладзеце! А вось на тыдні зайшоў у краму. А там слівы. З Італіі. 12 тысяч 900 рублёў за кілаграм. Слухайце, я не памятаю, калі я еў італьянскія слівы! Ну я набыў іх, прынёс дадому і з’еў дзве штукі. Але яны былі недаспелыя, таму рэшту давялося адкласці іх на будучыню.
Еўрарадыё: А вось Надзея Ермакова прызналася, што ў харчовыя крамы амаль не ходзіць, бо працуе і дзень, і ноч.
Леанід Заіка: Гэта дрэнна, калі людзі, якія знаходзяцца ва ўрадзе, не ходзяць па крамах. Я, як эканаміст, параю ўсім, хто нас зараз чытае: захоўвайце чэкі з тых краін, дзе вы бываеце. Гэтая простая побытавая статыстыка дазаляе нам больш-менш рэальна ўявіць, што адбываецца ў нашай эканоміцы. Але зараз, я думаю, людзі з вышэйшага кіраўніцтва будуць больш уважліва ставіцца да коштаў.
Еўрарадыё: Зараз эканамісты рэкамендуюць пераводзіць актывы ў беларускія рублі і ўкладаць у банкі. Ці можна давяраць такім рэкамендацыям?
Леанід Заіка: Гэта слушна, і я рэкамендаваў сваім знаёмым банкірам такія паводзіны раней, калі мы правялі дэвальвацыю з дэнамінацыяй. Можна зарабіць, калі хутка канвертаваць валюту ў беларускія рублі і ўкласці ў банк пад вялікія адсоткі.
Я адмыслова цікавіўся ў адным банку літаральна год таму, які ў Беларусі самы вялікі дэпазіт. Мне адказалі — 500 тысяч еўра. Ну можна не 500 тысяч, можна 200 тысяч еўра ўзяць. Перакінуць у рублі, укласці і атрымліваць да 4% за месяц. Атрымалі — і памянялі на еўра, атрымалі — і памянялі на долары. Я думаю, што 4-5 месяцаў так можна рабіць. А пачынаць, хутчэй за ўсё, лепш у сярэдзіне лістапада.
Для параўнання: у Германіі еўра можна пакласці на дэпазіт пад 1,5-2%. А тут — амаль 4% за месяц! Трэба дамовіцца з кім-небудзь з заможных за мяжой, бо, уявіце, у немцаў сярэдні памер ашчаджэнняў — 200 тысяч еўра. Значыць, шукаем нямецкую дзяўчыну. Дамаўляемся з ёй і хутка ўкідаем сюды грошы. Калі 200 тысяч еўра знайсці, можна амаль на 5 тысяч еўра за месяц атрымліваць. І 4-5 месяцаў такім чынам пажыць, але даўжэй не рэкамендую.
І, натуральна, такія аперацыі добра рабіць, калі ёсць больш за 100 тысяч долараў…
Еўрарадыё: Вось і гатовая бізнэс-схема.
Леанід Заіка: Абсалютна.
Еўрарадыё: А галоўнае ў гэтай бізнэс-схеме — не прапусціць момант, калі трэба тэрмінова вывесці свае рублёвыя актывы з банка, перавесці ў валюту і вярнуць іх замежнаму ўласніку. Іначай можна пасля за ўсё жыццё не разлічыцца… Таксама цікава, чым банкі будуць выдаваць людзям шалёныя адсоткі, якія абяцаюць.
Леанід Заіка: Банкі будуць распранаць прадпрыемствы. Экспарцёры зараз у грошах купаюцца… А другі аспект тут такі: чым банкі будуць аддаваць — гэта іх праблемы.
“Крызісу не трэба баяцца”
Еўрарадыё: Карацей, на крызісе можна зарабіць, і няблага.
Леанід Заіка: Ва ўмовах крызісу заўжды з’яўляюцца новыя, перспектыўныя і дынамічныя эканамічныя суб’екты. Змяняецца структура эканомікі. Таму я дзвюма рукамі за крызіс. Яны праходзілі паўсюль, як без іх? Але што тычыцца Беларусі, дык я думаю, што мы ў крызісе яшчэ і не былі.
Еўрарадыё: Вось і нашы ўлады называюць крызіс часовымі праблемамі.
Леанід Заіка: І памылкі ніхто не прызнаў. А гэта было б няблага ў плане вяртання даверу: каб выйшаў Мясніковіч, можна разам з Ермаковай, і сказаў бы: “Дарагія беларусы, мы напартачылі. Мы абсалютна ўсё правалілі, мы вас, бабулі і дзядулі, і ўсе астатнія, апусцілі ў 3 разы. Даруйце нам, мы больш не будзем”.
Обсудить новость на Форуме