15:00 24.08.2018 | Все новости раздела "Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)"

Як гісторык Сідарэвіч трапіў у псыхушку за крытыку савецкага ўварваньня ў Чэхаславаччыну

Даруй, Яне! Успаміны беларуса, які ў складзе савецкай арміі акупаваў Чэхаславаччыну

— Мяркуеце, што адзінай пазыцыі што да падзеяў у Празе ў беларускім грамадзтве не было?

— Калі казаць аб пратэставых настроях, яны шырэйшыя, чым мы ведаем. Наагул як было? Спачатку ўводзяць войскі, а потым у арганізацыях зьбіраюць партыйны актыў, каб ён сказаў «адабрамс». Напрыклад, такі партсход склікалі і ў Саюзе пісьменьнікаў. Першым сакратаром тады быў Максім Танк, астатнія сакратары — Іван Шамякін, Янка Брыль, Пімен Панчанка, Іван Мележ — дзяжурылі ў сядзібе СПБ кожны па месяцы.

Дзяжурства на жнівень 1968-га, калі здарылася тая ганебная акцыя, выпала на Янку Брыля. Як дзяжурны сакратар ён мусіў склікаць сход, каб пісьменьнікі сказалі словы падтрымкі рашэньню партыі і ўраду. Як думаеце, што ён зрабіў? Даў лататы на Нарач да Максіма Танка. Пад рукой ЦК аказаўся Іван Мележ, як сябру партыі давялося гаварыць прамову... Але былі Валянцін Тарас, Фёдар Яфімаў, Аляксей Карпюк. За тое, што выказалі нязгоду, надоўга патрапілі пад прэс, Яфімава выключылі з партыі.

Такім чынам, пратэст быў не адзінкавы, вядома пра гарадзенскіх студэнтаў Сяргея Каленчанку і Аляксандра Раманава, якіх згадваў ва ўспамінах Карпюк. Пакуль яшчэ не адкрытыя архівы і паведамленьні спэцслужбаў у партыйныя органы аб настроях насельніцтва; таксама дакладалі «таптуны» — тыя, хто стаялі ў чэргах, на прыпынках і падслухоўвалі, што абмяркоўваюць людзі па дарозе на працу.

Чэрпалі інфармацыю з замежных «галасоў»

— Як адбываўся пратэст у вашым выпадку? Выглядае, што не выходзілі на плошчу, не размахвалі транспартантамі...

— Безумоўна, 1968 год — гэта перш за ўсё Чэхаславаччына. Гэта легендарныя «Дзьве тысячы словаў...» — адзін з двух знакавых дакумэнтаў Праскай вясны, апублікаваных у газэце «Літэрарні новіны» (заклікі да рэформаў, прапанаваных Аляксандрам Дубчэкам дзеля гуманізацыі сацыялізму).

Вядома, мы прыстаўлялі вушы да радыёпрымачоў, слухалі, што перадаюць Радыё Свабода, Бі-Бі-Сі, «Голас Амэрыкі», чэрпалі адтуль інфармацыю. І аднойчы ў адкрытай гутарцы я досыць груба сказаў: гэта паганая акцыя, якая абавязкова адрыгнецца, інакш і быць ня можа.

Чэхі ўзгадваюць гадавіну акупацыі: «Дыханьне свабоды бывае вельмі кароткім»

Але быў жалезны сталінскі закон: сродкі вытворчасьці павінны апераджаць сродкі спажываньня. Той жа Малянкоў паляцеў з крэсла, бо хацеў паставіць на першае месца дабрабыт народу. Як тады казалі, прыйшоў Малянкоў, пад’елі блінкоў.

Вось і ў Чэхаславаччыне разам з тым, каб зрабіць прыязным чалавеку палітычны клімат, хацелі павярнуць да чалавека эканоміку, зьмяніць неэфэктыўную сталінскую палітыку. На тое ж, адкрыта гэтага не абвяшчаючы, былі накіраваныя і некаторыя савецкія эканамісты, у тым ліку Касыгін.

Тым ня меней, Праская вясна і жнівеньская падзеі 1968 году настолькі напалохалі савецкую бюракратыю, што ўсе рэформы былі згорнутыя, нават не пачаўшыся. Сур’ёзныя гісторыкі салідарныя: эпоха застою, стагнацыя і развал СССР былі перадвызначаныя падзеямі 50-гадовай даўнасьці. Менавіта тады пачаўся незваротны працэс. Калі Хрушчоў і Касыгін яшчэ спрабавалі нешта рабіць, то пасьля былі толькі дэклярацыі — агульнанародная дзяржава, разьвіты сацыялізм, адзіная супольнасьць савецкі народ ды іншыя ідэалягемы. Грунтоўныя рэформы ў такой сыстэме сталі папросту немагчымыя, Савецкі Саюз каціўся да свайго фіналу...

***

Источник: Белорусская социал-демократическая партия (Грамада)